Vertrokken op de Grote Markt te Halle, waar behalve de basiliek van Halle ook de toeristische dienst is gelegen (in het voormalig stadhuis). Let op het herdenkingsbord voor Conscience uit 1912 op de zijgevel van het voormalige stadhuis. Al snel tot de vaststelling gekomen dat je de padbeschrijving uit de brochure goed moet volgen, er is immers geen bewegwijzering. Van de markt gaat het door de hoofdshoppingstraat van Halle, de Basiliekstraat, om steeds rechtdoor achtereenvolgens de Zenne en het kanaal Brussel - Charleroi te kruisen. Aan de overkant van deze laatste ligt links het moderne Halse stationsgebouw.

Ter hoogte van het station rechtdoor de Sint-Rochusstraat in, een brede, karakterloze straat, gekenmerkt door een staaltje typisch Belgische lintbebouwing. De kiem van de Sint-Rochuswijk is wellicht in de 17de eeuw te vinden, toen pestlijders vanuit de stad naar hier werden geïsoleerd. Niet verwonderlijk dat de patroonheilige dan ook St Rochus is. De wijk ontwikkelde zich pas echt met de aanleg van de spoorlijn en het kanaal Brussel - Charleroi in de 19de eeuw.

Eerste straat links, tot bij de Sint-Rochusbetonkerk. Best mogelijk dat je het een lelijk gebouw vindt en het zal dan ook wel verwondering opwekken dat dit een beschermd gebouw is. In 1935 was dat even anders. Het was een voor die tijd bijzonder modernistisch gebouw, wellicht de eerste kerk in Vlaanderen met een betonnen structuur. Die werd opgevuld met bakstenen en bepleisterd met cement.Voor die tijd een vrij spectaculaire en vernieuwende constructie. Binnenin werden art deco elementen verwerkt.

In de wandelgids uit 1935 lezen we "St. Rochuskerk, in modernen stijl, opgericht in 1928 door E.H. J.Bernaerts, pastoor, naar plannen van den Antwerpschen bouwmeester Smolderen. Kansel, altaren, communiebanken, biechtstoelen met gleiswerk bezet."

In de buurt van de Sint-Rochuskerk zal je nog zeshoekige bewegwijzeringsborden van het Consciencepad aantreffen. Ze dateren uit de jaren '80. We volgen ze. Vanaf hier loopt het tracé van het huidige Consciencepad ook aanzienlijk anders dan in 1935, toen via Essenbeek een weg gevolgd werd die nu niet meer bestaat door de aanleg van de autosnelweg in de jaren '60.

Rechtdoor dus voorbij de Sint-Rochuskerk, de afrit van de autosnelweg rechts laten liggen en op het volgende kruispunt nemen we rechts de smalle Remi Ghesquièreweg. Hij voert ons langs de achterkant van tuinen naar een schuin kruispunt waar we ongeveer in dezelfde richting vervolgen over een klinkerpad. Het loopt naar en voorbij het kerkhof van Buizingen.

Halle ligt nu achter ons, voor ons ontvouwt zich een typisch golvend Brabants landschap van bolle akkers en weiden en beboste heuvels. Kruising met een straat en verder in dezelfde richting over een grindpaadje tussen weiden tot bij een bocht van een asfaltweg. We gaan er rechts en voorbij de toegangsweg naar een vijver snel weer rechts, de Kastanjelaan in. Ter hoogte van Hof ten Bos draaien we mee met de Kastanjelaan naar links, tot bij een T-kruisingt. Rechts daar, Drasop. Het is een wat vervelende weg met wat autoverkeer maar we hebben hem nodig om de Ring te kunnen kruisen.

Aan de overzijde van de Ring klimmen we verder naar Krabos. In de berm van de weg bloeit in mei een massa look zonder look. Het was op Krabos dat op 26 mei 1935 het Consciencepad officieel werd ingehuldigd met een toespraak van VTB-ondervoorzitter Jozef Van Overstraeten en met gezang. Boven op de vorksplitsing rechts meedraaien (Berkenlaan).

De omgeving is verkaveld maar in 1935 moet de wandelaar hier een fantastisch panorama hebben gehad, vernemen we uit het oude wandelgidsje. Zo kon je vanuit dit punt op 110 meter hoogte (het hoogste punt van het hele Consciencepad) tot 10 kerktorens waarnemen. "Het Krabbosch is een interessant natuurmonument, een brok Kempen in 't hartje van het vette Brabant, met witte berken, altijd-groene dennen en groen-bruin heidekruid. Een mooi uitzicht! Daar beneden de Zennevallei en aan den horizont de blauwe heuvels van het Payottenland. Bij helder weder kan men van hier de hoogte van Kesterheide onderscheiden."

We wandelen hier eigenlijk maar een kort stukje op het oude Consciencepad uit 1935, en dan nog in omgekeerde richting. Toen kwam het pad immers uit een holle weg en uit bos. Dat verdween allemaal in de jaren '60 onder het asfalt van het klaverblad op de Ring en E 429. Op Krabos dan weer werd verkwanseling van het landschap door verkaveling al ingezet in de jaren dat het Consciencepad werd gecreëerd. Constant Theys schreef hierover al in het VTB-ledenblad in 1937.
Qua wandelen vond Theys het op Krabos het neusje van den zalm omwille van natuur en uitzicht maar hij was ook kritisch: "Eilaas, dichters en toeristen trekken de aandacht op de plekjes natuurschoon, opdat ook anderen met hen zouden mee bewonderen, maar lang duurt het niet of er komen menschen die er een brok voor zich alleen van willen! Reeds staan er op Krabbosch een half dozijn villa's met de onvermijdelijke prikkeldraad-afsluitingen, en op het mooie pleintje heidekruid tussen twee sparrenboschjes, waar onze vereeniging in 1935 te midden van een overgetelijk decor, in open lucht, een merkwaardige feestzitting hield ter gelegenheid van den landdag te Halle en de inhuldiging van het Conscience-pad, prijkt thans een kleurenschetterende bungalow... Auto, electriciteit en waterleiding hebben de meest verdoken, vroeger haast ongenaakbare hoekjes bewoonbaar gemaakt."
Zoals je zelf kan zien is die verkavelwoede sindsdien niet gaan liggen. Het resultaat oogt beschamend.

De Berkenlaan eindigt op een straat met de naam Krabos, we gaan ze rechts volgen over 250 meter en komen zo bij een Mariakapel. Een opschrift op de kapel maakt er ons attent op dat we langs dezen weg geenen voet mogen zetten zonder Maria te hebben gegroet. We draaien daarna Maria ook meteen de rug toe en gaan nu links dalen over de Kroondallaan, die op het grondgebied van Dworp loopt. Onderweg een rustbank met zicht op golvende weiden en de vallei van de Steenputbeek, aan de rand van het Hallerbos.

Enkele bochten later komt de Kroondallaan uit op een T-splitsing; We zijn inmiddels al meer dan 50 hoogtemeters gedaald. Op dat punt komt het oude tracé van het Consciencepad van links, van de Kesterbeekbosstraat. Volgens de gids uit 1935 moest je daar als wandelaar "in't voorbijgaan de schilderachtige huizekens" bekijken. Wel die zijn er nog steeds, al liggen ze nu niet meer langs het huidige Consciencepad en is de straatruimte inmiddels opgevuld met nieuwere woningen van hoofdzakelijk franstaligen.

Naar rechts dus (Winkeleer) om kort daarna in de vallei van de Kapittelbeek / Steenputbeek te belanden, ter hoogte van natuurgebied De Weikes, in beheer door Natuurpunt. De volgende kilometer lopen we in het spoor van de route uit 1935. Het pad dat we zullen volgen draagt ook officieel de naam 'Consciencepad'!

De volgende kilometer van het Consciencepad (in de Atlas der Buurtwegen uit 1845 ingetekend als pad nr 70 maar sinds 1960 ook officieel door de toenmalige gemeente Dworp erkend als 'Hendrik Consciencepad', werd tussen 2015 en 2018 grondig aangepakt in het kader van het landinrichtingsproject "Land van Teirlinck". Het probleem met het Consciencepad langs de Kapittelbeek was dat het soms moeilijk toegankelijk was door gronderosie van akkers hogerop, overstroming van de beek, ondergraving door de beek, een omgevallen boom of opstuw door boomwortels. Deel van het herinrichtingsproject is ook om de beek meer natuurlijke vloeiruimte te geven, zonder kunstmatig versterkte oevers. Daarom moest het Consciencepad worden verlegd, verder van de beek weg.

Met het oog op die herlegging van het oude Consciencepad werd het pad afgesloten van mei 2015 tot begin 2018 voor de landschapsherinrichtingswerken door de firma Heylen. Op 22 april werd het nieuwe Consciencepad door de Kapittelbeekvallei feestelijk heropend. De herinrichting kostte zo'n 800.000 €.

Wat is er concreet veranderd voor de wandelaar? Komende vanuit Halle is het eerste deel van het valleipad een tiental meters verder van de beek gelegd, zodat de Kapittelbeek meer ruimte krijgt om haar oevers op natuurlijke wijze te laten afkalven. Een deel van het pad loopt ook over een plankendek. Verderop werd het Consciencepad via een brugje naar de andere oever verplaatst, je wandelt er op hoogte tussen struikgewas en bos, vroeger wandelde je vlak naast de beek. Het laatste stukje loopt nu langs een nieuw aangelegde vijver over een plankenpad en sluit kort daarna weer aan op het traject van voor 2016. Op dat eind vervangen op een paar plekken rustieke porfierkasseien en grindpaden ook de vroegere padbekleding van beklinkering en dolomietverharding.

De natuurlijke omgeving is bijzonder mooi hier, met een grote variatie in kort bij elkaar gelegen landschapstypes. De beken, die uit het Hallerbos vloeien, hebben een zeer goede waterkwaliteit. Zeldzame soorten als beekprik en de rivierdonderpad leven er in. Planten als goudveil en bittere veldkers zijn eveneens eveneens indicatoren voor een gezonde wateromgeving. In het beboste natte deel van de beekvallei bloeien begin mei boshyacinten en daslook en in juni valeriaan. Natuurpunt beheert een flink deel van de omgeving. Behalve respect voor de natuurlijke biodiversiteit, wordt ook aandacht besteed aan het historische landschap. Zo werden op enkele weiden ook hoogstamfruitbomen heraangeplant.

Best mogelijk dat Hendrik Conscience hier ooit ook wandelde, temeer daar hij grote interesse had voor natuur. Hij legde immers een herbarium aan. Het pad bestond in ieder geval al in de 19de eeuw, toen hij rond Halle of Dworp ging wandelen.

Het is leuk wandelen op dit deel van het Consciencepad door de Kapittelbeekvallei. Na zowat 1 km door de vallei steken we ter hoogte van een vijver via een plankenpad nogmaals de beek over om naar links 'Hendrik Consciencepad' te nemen tot bij de Alsembergsesteenweg. Ter hoogte van dat bruggetje verlaten we trouwens weer het traject uit 1935.

Het oude traject is niet meer te volgen, de veldweg die richting kerk van Dworp liep moest plaats maken voor verkavelingdrift: in de plaats kwam de woonwijk Geer. Het traject naar de Alsembergsesteenweg dat we vandaag volgen stond wel aangegeven in de gids als variante route voor wie Dworp-centrum wou skippen uit zijn route: "20 m. voorbij het beekbruggetje, is een privaatweg links. Wie den privaatweg bewandelt doet zulks onder zijn eigen verantwoordelijkheid. Het begin is moeilijk begaanbaar. Deze weg leidt U naar den molenvijver; een stemmig hoekje met links overhellende knotwilgen, rechts een behoorlijk wegelken tusschen een dubbele rij jonge beuken; naar 't vroegere kasteelmolenhuis."

We zijn nu in Dworp aangekomen. Links de zeer drukke Alsembergsesteenweg over en dadelijk rechts bij het Barbarakapelletje. Langs de ingang van kasteel Gravenhof (café en restaurant).

Het kasteel van Dworp komt meermaals voor in "Eene Verwarde Zaak", de roman van Conscience waarrond het Consciencepad werd ontwikkeld. Hij schreef:
"Zij waren nu op de baan van Alsemberg getreden en naderden een prachtig landgoed, dat, een weinig ter zijde in het dal, half tusschen weelderig geboomte lag verborgen.
Daar stond vroeger het oud heerlijk slot van D'worp, dat door de Fransche legerbenden van Lodewijk XIV schier tot den grond was afgebrand geworden.
In nieuweren smaak hersteld, toonde het evenwel nog eenige overblijfsels van zijnen eersten bouwtrant. Zoo stond nog van wederzijden der ingangspoort een bonkige toren, in welks grondvesten drie of vier krochten waren uitgespaard, om er dieven en moordenaars in te kerkeren; want de heeren van D'worp oefenden hooggerecht uit en bezaten eene galg en eene kake."

In die kerkers werden vader en zoon Couterman opgesloten, op beschuldiging van mijn moord. Verloofde Cilia en moeder Couterman kwamen de kasteelheer smeken om genade. Het kasteel dat Conscience heeft gezien, verschilt van het 21ste eeuwse uitzicht. Het klopt dat de Franse legers het kasteel hadden platgebrand, in 1684 (of 1691?) . De daaropvolgende jaren werd het weer heropgebouwd. De 4 grote hoektorens werden pas rond 1878 toegevoegd. Aangezien Conscience Eene Verwarde zaak in 1873 al had geschreven kon hij die hoektorens niet hebben gezien. Daarentegen moet hij wel de inmiddels lang verdwenen poorttorens met kerkers nog wel hebben gezien. Daar waren immers vader en zoon Couterman opgesloten in barre omstandigheden. De wandelaar die in 1935 over het Consciencepad liep daarentegen, zag een haast identiek kasteelbeeld dan dat van de wandelaar vandaag. Met dat verschil dat er sinds de jaren 1990 terrasparasollen stonden. De horeca-uitbating ging door de Covid-19-lockdownmaatregelen in september 2022 failliet.

We zijn nu halfweg over het Consciencepad. 50 meter voorbij de kasteelingang gaan we rechts - rechts, de Molenbeek over. Het pad draait verderop recht tot aan het voormalig gemeentehuis van Dworp. We zien in deze omgeving weer de zeshoekige borden van het Consciencepad, geplaatst in de jaren '80. Wat je echter als wandelaar over dit historisch pad zeker niet mag missen is een origineel wegwijzerbord in email, geplaatst door de VTB in de periode van de padinhuldiging, rond 1935 dus. Het bevindt zich nu tegen de voorgevel van het gemeentehuis, achter glas om het te vrijwaren van verder roesten. Er is nog een ander gelijkaardig emailbord bewaard, te zien in het heemkundig museum te Halle.

Andere merkwaardigheid: naast het gemeentehuis kan je nog een schandpaal zien. Schreef Conscience in Eene Verwarde Zaak niet "de heeren van D'worp oefenden hooggerecht uit en bezaten eene galg en eene kake." Die "kake" is oud-Vlaams voor een schandpaal, cfr het spreekwoord "iets aan de kaak stellen". Zo'n schandpaal is iets typisch voor rechtspraak onder het Ancien Régime, waar de wreedste straffen werden bedacht door de lokale rechtbanken en feodale heren. Deze schandpaal van Dworp werd gemaakt in 1750 in opdracht van de kasteelheer en was in die periode waarschijnlijk eerder een symbool om de rechterlijke macht in Dworp te etaleren dan er effectief misdadigers tegen te plaatsen. Vanaf de Franse Revolutie werd definitief komaf gemaakt met dit soort middeleeuwse rechtspraktijken. De schandpalen werden afgebroken of herbruikt voor iets anders, zoals deze van Dworp. Hij stond oorspronkelijk ter hoogte van café De Zwaan. Het werd na de Franse Revolutie een lantaarnpaal voor het kasteel, terwijl de achthoekige basis in twee delen dienst deed voor herberg De Zwaan, als voor- en achterdrempel van de herberg... In 1948 werden alle delen weer samen gebracht om hem in te huldigen als monument naast het gemeentehuis.

Het voormalig gemeentehuis werd gebouwd in 1902 op de plaats waar eeuwenlang de kerk van Dworp stond. Als je goed naar het gebouw kijkt vanaf de overkant van de straat zie je trouwens nog iets aan het gebouw dat aan de oude kerk herinnert. Jawel, het is getopt met een kerkhaan!

We zijn nu goed halfweg over het Consciencepad, vooraleer we de tocht voortzetten tijd voor een streekbiertje of 's winters een soepje van het huis in de sfeervolle herberg De Zwaan, één van de volkscafés die Dworp nog rijk is.

Het traject van het Consciencepad door Dworp is vandaag grondig verschillend van dat uit 1935. Vanaf het brugje over de Kapittelbeek liep het pad vrij rechtstreeks naar het gemeentehuis van Dworp. Daar werd de toen nog gekasseide Alsembergsesteenweg gevolgd langs 'de nieuwe kerk' en verder. Er was toen amper gemotoriseerd verkeer op de Alsembergsesteenweg. Voor die steenweg gaat hoogte winnen, ging het links ter hoogte van herberg "De Wielrijders" (nu geen café meer maar het gebouw is nog duidelijk herkenbaar als voormalige herberg).

Vervolgens liep de route verder door de vallei van de Molenbeek richting kasteel. Onderweg had je ook nog de mogelijkheid om een pad te volgen dat langs de molenhoeve liep die Conscience in Eene Verwarde Zaak opvoert als het woonhuis van de verloofde Cilia Roosens en haar familie. Dat pad is niet meer toegankelijk, evenals het molencomplex dat tegenwoordig onder de naam Molen De Nayer-De Becker bekend is.

Bij het kasteel gekomen liep het Consciencepad dan verder over "den Beerselweg, over den Mierennest en den Wortelenberg" (nu Lotsesteenweg), aldus Frans Sablon in 1935, initiator van het Consciencepad vanaf 1932. Hij baseerde zich op wat Conscience schreef in de roman Eene Verwarde Zaak. Daarin zijn de families Couterman en Roosens, op hun zondags gekleed en in vrolijke stemming, onderweg van Dworp naar de kermis te Beersel: "De molenaar en zijn dochter, baas Couterman en zijn zoon, benevens Blaas, hun knecht, beklommen, achter hunne woningen, den heuvel tegen welks steile helling de baan naar Beersel in slingerende bochten de hoogte schijnt op te kruipen".

Sablon beschreef in 1935 die weg richting Beersel uit Conscience's roman als een van de mooiste holle wegen van de streek. Vandaag is die Lotsesteenweg een gladde, snelle asfaltstreep, weinig attraktief voor de 21ste eeuwse wandelaar. Het huidige Consciencepad loopt dus niet meer langs daar.

Terug naar 'het moderne Consciencepad'! We wandelen achter de schandpaal naast het gemeentehuis van Dworp naar beneden en gaan rechtdoor de vallei van de Molenbeek in. Het beekje speelde eeuwenlang een sterke economische rol, zo waren er tot tien watermolens aktief op de waterloop, met name in functie van papiernijverheid. Ook de familie Roosens uit 'Eene Verwarde Zaak' waren molenaars in Dworp.

We steken de Molenbeek over en vervolgen naar rechts, tesamen met witrode tekens van GR 12. Verderop niet de stijgende kasseiweg nemen, we blijven in de vallei en volgen naar rechts de Molenbeekstraat. Ter hoogte van een Aquafin-terrein komen we op een volgende wegensplitsing. We kiezen linksvoor de smalle Laureinsborreweg, nog steeds in het spoor van het GR-pad en langs de Molenbeek.

Waar dit geasfalteerd wegje wegdraait van de Molenbeek, zie je rechtsvoor tussen de bomen een voormalig watermolendomein. Dat was de watermolen van de familie van Cilia Roosens uit de roman 'Eene Verwarde Zaak' van Hendrik Conscience. In 1935 kon je over het Consciencepad door het molencomplex lopen, nu is dat niet meer mogelijk, het is afgeschermd privé-domein (zie ook postkaartfoto hogerop in dit verslag).

Nog wat verder maakt de asfaltstreep ter hoogte van een streng gerestaureerde hoeve een haakse bocht naar rechts. We volgen die weg niet. Hier verlaat het Consciencepad de Molenbeekvallei. Mogelijk zie je hier nog een met blauwe verf getopt paaltje, eveneens oude bewegwijzering van het Consciencepad. Hier en daar zijn die palen nog niet weggerot.

We gaan op dat padenkruispunt links stijgen over de Steenblokweg. Het smalle weggetje voert ons langs meer gerestaureerde hoevetjes naar een bosrand te Solheide. Daar gaan we links over een kasseiweg. Op de V-splitsing van kasseiwegen wat verder nemen we de (stijgende) rechtertak. Nu even opletten om na 50 meter het onopvallende paadje rechts niet te missen. Het stijgt snel een stuk hoger door dicht bos om na 200 meter op de Solheidestraat te komen. We zijn nu op ongeveer 95 meter hoogte. Rechts daar en na 70 meter links de Bruineputstraat in.

Sla je niet dadelijk de Bruineputstraat in maar wandel je eerst nog 250 meter verder over de Solheidestraat, dan kom je op een oud wegenkruispunt met onder een eik een merkwaardig stenen kruis. De voettekst leest als volgt: "Hier is verongeluckt van sijne kare Egidius de Blaeser den 1 Augusti van het jaer 1768. Bidt Godt voor zijn siel." In de Franse taal heeft men een woord voor dit soort wegkruis, een croix d'occis. Ze werden opgericht voor personen die een onnatuurlijke, meestal plotse dood stierven en werden bijna steeds in steen gemaakt. Egidius de Blaeser is dus van zijn kar gevallen of onder de kar terechtgekomen. Het drama speelde zich af in 1768. Urbaan en Cilia, de fictieve helden uit Conscience's roman Eene Verwarde Zaak, moeten toen dus een jaar of 50 zijn geweest...

Terug naar De Bruineputstraat. We volgen dit kasseiweggetje een tijd, het loopt bochtend en dalend naar een kleine beekvallei. Wat later lopen we in het verlengde rechtdoor over een steenslagpad. In het tijdschrift van VTB schrijft in 1935 Constant Theys het volgende over de omgeving: "Holle, steile wegeltjes, frische hoeken en kanten. Prettige uitzichten op het dal. Sommige landschappen hebben er de bekoring der Kempen of der Ardennen. Allerwegen helgekleurde huisjes weggedoken achter haag en heg".
Het Consciencepad loopt de flank van de Wortelenberg op.

Opgelet: als je de bosrand bereikt moet je ter hoogte van een garage die bij het laatste huis hoort, rechts een onopvallend paadje vinden. Het wordt ook gevolgd door de gemarkeerde wandelroutes GR 12 en Dworpwandeling. Zo wandelen we het het mooie Begijnenbos binnen.

Van eind maart tot begin mei tref je in dit loofbos achtereenvolgens veel bosanemonen en boshyacinten aan, met name in het hogere deel van het Begijnenbos. Dit oude boscomplex van 28 hectaren is in beheer door Agentschap Natuur & Bos. De eigenaar is het OCMW van Brussel. Wat vreemd misschien dat een OCMW eigenaar is maar het is België helemaal geen uitzondering. Dat is historisch te verklaren. Om de werking van godshuizen, gasthuizen, kloosters en abdijen te financieren, kregen ze in de middeleeuwen aanzienlijke gronden toegewezen door de landvoogden. Met de inval van de Fransen eind 18de eeuw werden de meeste religieuze instellingen verbeurd verklaard of ondergebracht bij de stedelijke opvangdiensten, later de Commissies voor Openbare Onderstand en nog later de OCMW's. Zo is het wellicht ook gegaan met het Begijnenbos. Enkel de naam bleef nog.

Behalve een mooi en gevarieerd loofbos tref je er vandaag ook naaldbomen aan. Het is de bedoeling te evolueren naar volledig loofwoud en ook om meer samenhang te realiseren met andere bossen in de omgeving door middel van bosuitbreiding. Bijzondere aandacht in bosrinrichtingsprojecten gaat ook naar een zeldzame keversoort die hier nog leeft, het vliegend hert.

Het Begijnenbos komt ook voor in Eene Verwarde Zaak. Het was hier dat de Coutermans tijdens hun nachtelijke terugtocht van de Beerselse kermis werden overvallen door Marcus Cops en zijn handlangers en waarbij die laatste werd gedood. De plek van het drama ligt echter niet op het het huidige Consciencepad, wel op het oude van 1935. Het drama vond plaats op een holle weg in het Begijnenbos, waar nu de Lotsesteenweg het bos kruist.

Het gaat stevig op en af door het Begijnenbos. Als we aan de noordelijke zijde weer het bos uit wandelen, vervolgen we tot bij een picknickbank aan een verharde weg, de Begijnbosstraat. We zijn hier op een hoogte van bijna 110 meter, op een metertje na net niet het hoogste punt van het Consciencepad (dat ligt te Krabos). Bij onstuimig weer heeft wind en regen hier vrij spel, er is geen beschutting. Geniet even van het panorama dat zich ver voor ons uitspreid richting Zennevallei.

Het Consciencepad van 1935 kwam niet langs hier maar passeerde een gelijkaardig uitzichtpunt dat je kan bereiken als je de Begijnbosstraat 500 meter naar links volgt. Weinig twijfel over dat Hendrik Conscience zelf daar ooit ook heeft gestaan tijdens zijn wandelingen (wellicht rond 1870 - 1872). Hij laat in zijn roman 'Eene Verwarde Zaak' de families Couterman en Roosens, die onderweg zijn van Dworp naar de kermis in Beersel, immers ook genieten het landschap en het uitzicht: "Wat dus hunne bewonderling opwekte, was het heerlijk Zennedal, dat zij van den heuvel, waarop zij nu stonden, geheel beheerschten en konden overschouwen tot aan Vlaanderens grenzen. Van den boord der slingerende rivier klommen dorpen en bosschen immer hooger en hooger, als bij gordels trapsgewijze op elkaar gestapeld, eerst donker en glansend groen, dan immer verteederend van ver verf, totdat alles in den blauwen herstwasem als in eene doorschijnende zee scheen te vlotten en weg te smelten".

Na "eene verpozing" op de picknickbank wandelen we weer verder. Het wegenpatroon in de omgeving is al meer dan 200 jaar onveranderd gebleven, al moet je de huidige wegdekverharding natuurlijk wel wegdenken. Ter hoogte van de picknickbank gaan we even rechts de Begijnbosstraat volgen en nemen na 150 meter de eerste (verharde) veldweg links, Kwetterheide.

In 1935 was de Kwetterheide nog een aarden weg. De wandelaar kreeg toen trouwens nog een waarschuwing mee van de VTB: "Bij regenweer raden we de toeristen aaan het Consciencepad tusschen Dworp en Beersel niet te bewandelen, de kleigrond maakt het haast onbegaanbaar." Vandaag beschikken we wel over stevige wandelbotinnen en trailrunners maar is de weg dan weer verhard!

De veldweg gaat sterker dalen en wordt hol en schaduwrijker. Na 750 meter bereiken we een schuin kruispunt. Van links over de (onverharde!) veldweg kwam het oorspronkelijke Consciencepad afgezakt en over die veldweg moeten ook de kermisgangers uit 'Eene Verwarde Zaak' zijn gegaan. We vervoegen nu het tracé uit 1935 door rechts af te slaan (Kleine Hertstraat). De weg wordt rechtdoor gekasseid (Grote Hertstraat) en draait op het eind links. Dadelijk komen we op een kruispunt met een stenen kapel "Nood zoekt Troost" waar in 1935 achter de tralies OLV van Lourdes, St Jozef en de H. Barbara gevangen zaten. Het lijkt er op of iedereen lang geleden werd vrij gelaten.

Rechtdoor om nog steeds verder te dalen over kassei. 300 meter voorbij de kapel krijgt de kasseiweg een asfaltlaag op het punt waar we de Kesterbeek kruisen (vroeger de grens tussen Lot een Beersel) om kort daarna op een wegsplitsing te komen. Op de hoek kon de wandelaar in 1935 zijn dorst lessen in herberg "De drie klakken". Tegenover de herberg kon je "een blik gunnen op een eigenaardige leemen woning". Die heeft vandaag een metamorfose ondergaan.

We gaan op die wegsplitsing, rechts, jawel, de Hendrik Consciencestraat in. Ook deze stijgende straat was in 1935 nog onverhard, nu wandelen we over asfalt. De straat heeft ongetwijfeld zijn huidige naam te danken aan het Consciencepad. Halfweg de Consciencestraat overschrijden we alweer een voormalige grens tussen twee gemeenten: Beersel en Alsemberg.

In het wandelgidjsje van 1935 wordt het Alsembergse taalgebruik aan de kaak gesteld: "Boven zien we aan den gevel van een laag huisje den straatnaam "Rue de Laerheide-straat" (vroegere straatnaam) en wat verder op een paalplaat de "Rue Kluts-straat". 't Is werkelijk om er den kluts van te verliezen als men bedenkt dat een Vlaamsche gemeente als Alsemberg de beulemanie van Brussel naäapt". (Noot: beulemanie of verbeulemansing betekent het taalkundig verknoeien of verbasteren van bepaalde woorden of uitdrukkingen (in het nederlands) door deze te vervangen door woorden van de heersende elite (frans) - bron: Wikipedia.

De Consciencestraat was in 1935 grotendeels onverkaveld. Nogal was smakeloze en veel te grote woongedrochten werden er sindsdien ingeplant. Het toppunt van bouwwansmaak komt er aan als we bij de eerste linkse zijstraat komen. Kijk op dat punt even rechtsvoor naar een steriele optrek die niet in de omgeving past. Gemillimeterd gazon en een gevangenisomheining maken het plaatje kompleet. De eigenaar wil in het groen komen wonen en uitzicht hebben over wilde natuur maar verdraagt niet dat er iets van spontane natuur zou opschieten binnen zijn eigendom. Een vloek in het landschap.

Heb je de tijd dan moet je vooraleer links af te slaan eens 200 meter rechtdoor de Klutsstraat inwandelen. De Alsembergse kunstenaar Al Balis woont er, je kan zijn kleurrijke woonstek niet missen. Achter zijn peperkoeken huis ligt ook nog een 'Tuin der Onlusten' waar je tijdens opendeurdagen je nog meer kan vergapen op de originele en niet één vakje onder te brengen kunsten van Al Balis, om er - inderdaad - de kluts kwijt te geraken. Zeer tof allemaal.

Het Consciencepad gaat links een straat in (eigenlijk nog steeds Consciencestraat). Nu even opletten. Al na 30 meter, naast het tweede huis, kiezen we een onopvallend en smal paadje rechts. In de jaren '30 moet dit een veldweg zijn geweest. Door verkaveling is hier wellicht een aangepaste voetweg ontstaan. We zijn nu weer in Beersel en zigzaggen langs achtertuinen en tussen hagen tot op de Sanatoriumstraat.

In 1935 was die Sanatoriumstraat nog een veldweg maar het witgekalkt huis (rechts) met kapel in de straatgevel, waarvan eveneens sprake in de gids van 1935, staat er nog steeds. Destijds stonden in die muurkapel met 4 nissen, naast een aantal heiligenbeelden, ook relikwieën tentoongesteld. Aan de andere zijde van de Sanatoriumstraat ligt op 200 meter en net voorbij het kruispunt lambiekbrouwerij Oud Beersel.

We kruisen echter enkel de Sanatoriumstraat en vervolgen rechtdoor over het voetpad, ditmaal tussen akkers en weiden. Op het einde werd het pad na 1935 iets verlegd omwille van verkavelingen. Op de gekasseide Kasteelstraat gaan we even links tot bij de Sint-Lambertuskapel met rustbanken, gelegen aan de Laarheidestraat (vroeger Kesterbeekstraat).

Ter hoogte van de kapel verlaten we weer het oude Consciencepad, dat liep rechtdoor de Kasteelstraat in naar het spoorstation en de kerk van Beersel. Het huidige Consciencepad wijkt op de Laarheidestraat even naar rechts uit om dadelijk links een voetweg te nemen. Dit mooie pad daalt af in de laag gelegen Karpatten, een reeks aangelegde vijvers op een beekloop in een natte zone. De beek stond ook in verbinding met de slotgracht van het kasteel van Beersel.

Voor ons doemt het einddoel op: de kerk van Beersel, hoog op een heuvel gelegen. Eerst nog een vallei oversteken tussen vijvers om langs de andere flank van de beekvallei nog even te vervolgen, waarna het pad naar rechts weer wat gaat stijgen door bos. 50 meter voor de kasseiweg Beukenlandschap, volgen we de rechtertak van het wandelpad en op de kasseiweg klimmen we rechts verder op de Heiberg.

Die laatste meters tot bij de Sint-Lambertuskerk van Beersel lopen weer in het spoor van het oude Consciencepad, dat op Beukenlandschap van links kwam op de Heiberg. Voilà, het Herman Teirlinckplein is het oude en huidige eindpunt van het Consciencepad. Twee dingen om niet te missen te Beersel: de stoere burcht van Beersel en minstens één frisse kriek of geuze in een van Beerselse cafés.

Beersel

De vermoeide wandelaar had hier in Beersel al in 1935 keuze te over aan dranketablissementen. Constant Theys schrijft in het VTB-ledenblad in 1937:
"Wat er te Beersel niet ontbreekt zijn herbergen. Men vindt er onder meer "De Pruim", de "Nieuwe Pruim", de "Oude Pruim" en zelfs de Nieuwe oude Pruim"... (noot: twee van die 'Pruimencafés' blijken vandaag nog als café of restaurant te bestaan...) Als verzachtende omstandigheid voor dat groot getal bierinstituten moge gelden dat men nergens beter geuzelambik drinkt dan te Beersel. Vraag het maar aan onze Brusselsche Vlaamsche literatoren, aan Herman Teirlinck bij voorbeeld, die er woont, aan Ernest Claes en Jan Grauls, die er zo gaarne komen laven..."
Wellicht mag aan dat lijstje ook Hendrik Conscience worden toegevoegd, het is waarschijnlijk dat hij hier nog 65 jaar vroeger ook was geweest.

Nogal wat bladzijden in zijn misdaadroman Eene Verwarde Zaak zijn ook aan het vrolijke Brabantse vertier in Beersel gewijd: "Eenigen tijd daarna zaten allen, wel twintig in getal, rondom de groote tafel. De spijzen waren verscheiden en overvloedig: er werden worsten, kalfsvleesch, schapebout, kiekens, hesp en rijstpap opgediend. Gedurende langen tijd dronk men sterk bier en eindelijk ook witten en rooden wijn. Zoolang er te eten viel, zeiden de hongerige gasten niet veel, en de spijzen, alhoewel ze in groote schotels opgehoopt, uit de keuken werden gebracht, verdwenen als door tooverij; maar eens, dat er van de zes kiekens niets meer overbleef dan de afgeknaagde beentjes, begon men de flesschen wat meer aandacht te leenen en de tongen geraakten los." Het leek wel het schilderij Boerenbruiloft van Bruegel zoals Conscience het beschrijft! Vandaag kun je aan het Herman Teirlinckplein ondermeer terecht bij de brouwerij en brasserie van Armand De Belder, 3 Fonteinen, voor een lambiek, Oude Geuze of Oude Kriek, echt karakterbier. Of ga even langs in het bijzonder sfeervolle proefcafé van bierstekerij Oud Beersel, net buiten het centrum (Laarheidestraat).

Het geheim van de lambiekbrouwerijen in een deel van het Pajottenland en de Zennevallei, zit niet enkel in brouwerskunsten maar ook in de lucht, door de natuurlijke aanwezigheid van speciale beestjes: de gistbacterieën Brettanomyces Lambicus en Brettanomyces Bruxellensis.

Ondanks de vermoeide benen moet je - terwijl je toch in Beersel bent - zeker een kijkje nemen bij de historische burcht van Beersel. Keer dus even terug naar de kasseiweg Beukenlandschap. Je daalt die helemaal af en kruist de Lotsesteenweg en de spoorlijn bij het station. De afstand kerk - burcht is 600 meter.

Wat de burcht van Beersel zo bijzonder maakt is dat ze een van de best bewaarde voorbeelden in België is van een hoogmiddeleeuws burchtslot. In tegenstelling tot veel andere kastelen onderging de burcht van Beersel na de 15de eeuw geen radicale aanpassingen in het kader van evoluerende leef- en bouwstijlen.

Toch merken we niet de klassieke vierkante donjon uit de vroege middeleeuwen, waarrond later vele oude kastelen werden uitgebouwd. De huidige burcht werd mogelijk pas rond 1420 gebouwd, al is dat niet helemaal zeker. Ze ondergingna 1489 gedeeltelijke heropbouw door oorlogsvernieling. Sinds begin 16de eeuw is dat uitzicht amper gewijzigd.

De burcht van Beersel raakte in de loop van de 19de eeuw wel sterk in verval. De bevolking van de omgeving deelde lustig in de plunderingen. Ze gingen er bouwsteen halen en sleepten alles wat niet te groot of te zwaar was weg voor eigen woninginrichting. Het resultaat was dat de burcht van Beersel al snel het uitzicht kreeg van een ruïne. De slotgracht werd ook gedempt in die periode.

Graaf de Grunne droeg de inmiddels al meer dan een eeuw leegstaande burchtruïne in 1928 over aan de 'Ligue des Amis du Château de Beersel'. Die herstelden het kasteel en de slotgracht weer in zijn oude glorie en maakten het slot toegankelijk voor de bezoeker. Vooral rond 1939 vonden er grote werken plaats, toen werden ondermeer de woontorens gerestaureerd met nieuwe daken.

De wandelaar op het Consciencepad had in de jaren '30 de mogelijkheid om het kasteel te bezoeken. Hij betaalde toen 2 frank toegangsgeld ten behoeve van de restauratie. De burcht was toen elke dag toegankelijk van 's morgens tot 's avonds. VTB vond dat 'een loffelijk initiatief' al hadden ze wel kritiek op het taalgebruik: "Eventjes mogen we toch betreuren dat bij zooveel vereering voor de oude gedenkteekens van het Vlaamsche land, zooveel miskenning voor de oude taal van dat land aan den dag gelegd wordt: Brochures, prentkaarten en andere bescheiden zijn eentalig Fransch!". En bij de eerste VTB-verkenning op het Consciencepad in 1932 schreef Luc De Weerdt: "Nu hooren Vlamingen nog niet tehuis in het kasteel van Beersel. Geen woordje Nederlandschen uitleg schijnt daar noodig te zijn..."

Na WO II kwam het kasteel in bezit van de vereniging "Historische Woonsteden en Tuinen". Het is sinds 1999 in erfpacht genomen door de gemeente Beersel. Vanaf 2007 ondergaat de burcht van Beersel verschillende jarenlange fases van consolidatie en restauratie, grotendeels gefinancierd door de Vlaamse overheid. De restauratie wordt grondig aangepakt, van de slotgracht en de burchtfundamenten tot de daken en zal pas in de loop van de jaren '20 van de 21ste eeuw worden voltooid. De burcht is te bezoeken (4 €), dagen en uren voor bezoek verschillen naargelang het seizoen en eventueel aan de gang zijnde restauratiewerken.

Daarmee is het Consciencepad ten einde. Frans Sablon besloot zijn eigen beschrijving van het Consciencepad als volgt: "En zoo hebben we met Hendrik Conscience een der mooiste deelen van de Brabantsche Ardennen afgekeken". Mocht het toevallig kermis zijn in Beersel, geniet dan op het plein nog van 'wat spijs en drank', zoals onze vrienden uit Conscience's roman Eene Verwarde Zaak deden in 1741.

Weg raken met openbaar vervoer is in de 21ste eeuw nog even gemakkelijk als in 1935. Ook toen al kon je te Beersel trein of bus nemen. Kies je voor de trein, dan kun je vlot terug naar Halle sporen of naar een van de grote Brusselse stations.

Einde.

In dit wandelverslag over het Consciencepad volgen we de geactualiseerde wandelroute, geënt op het actueel beschikbare wegen- en padennet in de regio. Het traject uit 1935 is immers maar gedeeltelijk te volgen. Zo verdwenen bijvoorbeeld enkele wegen door de aanleg van een klaverblad voor de autosnelweg Brussel - Parijs eind jaren '60. Door de verkaveling Geer bij Dworp verdween ook een weg. Verder werd het oorspronkelijke tracé decennia later ook aangepast omwille hier en daar te druk geworden verkeerswegen, zoals de Alsembergsesteenweg en de inmiddels verkeersweg geworden holle weg tussen Dworp en Bruineput. Het huidige Consciencepad is een compromis tussen aanknopingspunten met het historische pad enerzijds en de voorkeur voor rustige paden en wegen in een landschappelijk aantrekkelijke omgeving anderzijds. Je wandelt dus niet onnodig langs drukke wegen maar wel meer over verharding dan bijvoorbeeld op de verschillende GR-paden die hier het land van Halle en de Zennevallei eveneens doorkruisen. Bekijk voor de verschillen tussen het historische pad uit 1935 en de huidige route ook de kaart hieronder.

Het huidige hier onder geprojecteerde Consciencepad is 13,8 km lang, een goeie kilometer langer dus dan het tracé uit 1935. Alternatieve trajecten. Het Consciencepad loopt niet door het inmiddels internationaal bekende Hallerbos, dat rond midden of eind april achtereenvolgens wit kleurt (van bosanemonen) en daarna een spectaculaire paarse zee wordt door miljoenen bloeiende boshyacinten. Een echt sprookjesbos in de lente. Het is wel mogelijk om het Consciencepad tijdelijk te verlaten ter hoogte van de vallei van de Kapittelbeek, om daar naar brasserie Het Kriekske te wandelen en verder het Hallerbos in te duiken, waar je dan bvb de Reebokwandeling kunt volgen om het natuurspektakel te beleven. Reken er dan op dat je totale wandeltocht uitbreidt tot zo'n 25 km. Er zijn nog meer mogelijkheden voor aantrekkelijke alternatieve trajecten of voor trajectuitbreidingen elders op het Consciencepad. Zo kun je bijvoorbeeld net ten noorden van de verkeersring rond Halle eerst een bezoekje brengen aan Herberg Lamme Giesj, waar Conscience langere tijd verbleef en waar ook een gedenkplaat is te zijner ere. In de Steenputbeekvallei voorbij Dworp kun je ook wandelen tot bij de mooi bewaarde site van de Herisem-papiermolen. Of je kunt voorbij het Begijnenbos de bordjes van het Lambiekwandelpad volgen voor een landschappelijk zeer aantrekkelijk traject dat je eveneens in Beersel brengt (dan kom je wel niet door de Hendrik Consciencestraat). Heb je op het einde nog tijd dan kun je nog even tot bij de beroemde middeleeeuwse burcht van Beersel wandelen.

Hoewel er heel wat bewegwijzerde wandelpaden zijn in en om Halle, Dworp en Beersel, is het Consciencepad vreemd genoeg al vele jaren niet meer bewegwijzerd. Je treft onderweg sporadisch nog wel oude signalisatie aan maar die is zeker niet voldoende om er je weg mee te vinden. Je hebt een routebeschrijving nodig. Die kun je krijgen in de VVV' s van Halle of Beersel. Als startpunt nemen we de Grote Markt van Halle, als eindpunt de kerk van Beersel.

Het Consciencepad is vlot ontsloten met openbaar vervoer. Begin- en eindpunten Halle en Beersel hebben een treinstation. Tussen beide gemeenten rijden er ook regelmatig bussen van De Lijn. Halverwege (km 7) kun je te Dworp ook een bus nemen langs de Alsembergsesteenweg.

Langs het Consciencepad zal je vandaag zeker niet meer zoveel cafés aantreffen dan in 1935. Te Dworp heb je halverwege de tocht wel een aantal toffe volkscafés, bvb De Zwaan tegenover het oude gemeentehuis of Café Gildenhuis. In Dworpcentrum is er ook een bakker en een superette. Bij aankomst te Beersel kun je bij brouwerij 3 Fonteinen in het centrum een van de beste geuze - of kriekbieren van de streek drinken. Op de rand van het Beerselse centrum kun je ook lokale bieren proeven in het café van Oud-Beersel, eveneens een aanrader. Herberg Lamme Giesj te Halle, waar Hendrik Conscience 3 maanden verbleef, ligt niet langs het huidige wandeltracé. Langs de Ninoofstesteenweg, op 600 meter van de binnenring rond Halle, richting Ninove. Ook vandaag is het nog een café.

Een wandelbrochure over het Consciencepad kon je tot ongeveer 2020 in principe bekomen bij de VVV van Halle, gevestigd in het historische stadhuis op de Grote Markt. Inmiddels is deze echter nog moeilijk verkrijgbaar. Er bestaan ook mp3-fragmenten om het Consciencepad te volgen, te vinden op Youtube oa. Daarin is ook herberg Lamme Giesj en het woonhuis van de familie Antheunis inbegrepen. De VVV kan je ook helpen indien je overnachting wil te Halle of in de omgeving.

Vooraleer het Consciencepad naar Beersel aan te vangen, loont het zeker de moeite om op de Grote Markt van Halle even of wat langer om je heen te kijken. De stad Halle heeft als Brabantse stad een lange en interessante geschiedenis. Zeker ook wat 'wandelen' betreft, behalve de startplaats van het eerste recreatieve pad in Vlaanderen is Halle immers na Scherpenheuvel de belangrijkste katholieke bedevaartplaats in Vlaams-Brabant en bij uitbreiding van Vlaanderen.

Je kunt hier het routeverloop downloaden (.pdf) zoals werd voorgesteld in 2012 in het kader van de viering 'Conscience Achterna'.

Hiernaast de 10 infofragmenten over Conscience en het Consciencepad.

Met dank aan Peter François (Streekmuseum Halle) en Joke Vandenbussche (Toerisme Beersel) voor het ter beschikking stellen van deze digitale informatie.

1. Conscience's verblijf in herberg 'Lamme Gisj'

2. De Halse cellist Servais in Conscience's werk

5. Schoonzoon, dichter en rechter G. Antheunis

8. Dworp, Molenbeekvallei en watermolens

10. Beersel, de kerk en kermis met wipschieting

9. Begijnenbos en uitzicht over Zennevallei

7. Dworp, gemeentehuis, schandpaal en kerk

6. Consciencepad in Dworp, het Gravenkasteel

4. Eerbetoon aan Conscience door de Hallenaars

3. Conscience-sporen in Halle-centrum

Praktische wandelinfo

Gids + MP3-fragmenten

Consciencepad, wandelverslag

Eene Dorstige Zaak