> Rond 1970 en de daarop volgende jaren werden de eerste delen van GR 14 op het terrein bewegwijzerd. Het RER-station van Boissy-Saint-Léger, buiten het stadsgewoel van Parijs, was het startpunt. De link met het Parijse centrum is van later, centra van grote steden werden tot in de jaren '70 nog maximaal vermeden. Dormans - Trois-Fontaines werd bewegwijzerd tussen 1973 en 1976.
> Het is wat onduidelijk welke delen eerst met witrode streepjes werden voorzien. Misschien was dat tussen Bar-le-Duc en Clermont-en-Argonne, in 1970, er bestond toen zelfs als gidsje over. Mogelijk werden de eerste tekens echter aangebracht tussen Clermont-en-Argonne en Sedan - Belgische grens. Toen ook was al voorzien dat GR 14 zou connecteren op het toenmalige Semoispad (de internationale GR AE Ardennen-Eifel) te Bouillon.

> Pas in 1979 en 1980 verschijnen de eerste volwaardige topografische gidsen over GR14 (Parijs - Dormans - Châtel-Chéhéry - Bar-le-Duc). Dat Frans-Ardense deel vormde trouwens het sluitstuk van de hele Franse GR 14 en werdop 30 juni 1984 met toespraken en lintjesknippen officieel ingewandeld op het mooie domein van de voormalige Chartreuse-abdij te Mont-Dieu. Het is dan wel nog meer dan 4 jaren wachten (december 1988) vooraleer de GR-wandelaar zich eindelijk een topografisch boekje over het deel door de Argonne en Franse Ardennen kan aanschaffen.

> In 1988 en 1989 wordt GR14 door de Waalse Ardennen verder verlengd tot La Roche-en-Ardenne als 'de Transhubertine'. Het deel door de Brie en door de Waalse Ardennen onderging later grondige veranderingen. In 2007 werd de Waalse GR 14 nogmaals verlengd, tot Malmedy en in België herdoopt tot 'Sentier de l'Ardenne'. En daarmee eindigt het nog niet. In 2018 werd GR 14 in Wallonië nog verder doorgetrokken, over het Hoge Venen-plateau tot in het Duitse Monschau. Al moet gezegd dat GR 14 tussen Malmédy en Monschau grotendeels in het spoor loopt van langer bestaande GR-trajecten.

1° Verzy - Châlons-en-Champagne - Vitry-le-François:

Dit deel van GR14 werd eind jaren '90 ook effectief een onderdeel van een route naar Santiago die FFRP ontwierp: GR654.
> GR 654 verbindt Namen met Vézelay en is beschreven in een topografische gids. Onderweg kom je dus enkele keren borden tegen die je vertellen dat je over een pad naar Santiago loopt, met afstandvermelding. FFRP kwam daarmee tegemoet aan de vraag voor een uitgewerkte Santiagoroute en speelde mee in op deze vorm van langeafstandswandelen. Door de gids te volgen krijg je een indruk dat je over een historische weg loopt, de sporen volgend van de middeleeuwse pelgrim. Een valse indruk echter. Terwijl er ongetwijfeld pelgrims zijn geweest die ongeveer dezelfde richting volgden heeft dit pad eigenlijk weinig vandoen met een historische weg, laat staan dat door de pelgrimage dit pad zich ontwikkelde.

> In de wandelgids van GR 654 worden een aantal keren 'bewijzen' aangehaald die de cultus rond St-Jacob (de apostel Jacobus de Meerdere) illustreren. Een foto publiceren van een beeld van Sint-Jacob in de kathedraal van Reims is niet echt overtuigend als ook de 11 andere apostelen daar een beeld hadden. GR654 van Namen naar Vézelay (en dus ook GR14 tussen Verzy en Vitry-le-François) moet vooral bekeken worden als een uitgewerkt wandelpad over rustige wegen dat de hedendaagse pelgrim de mogelijkheid biedt om over een aangenaam traject een aanlooproute te nemen naar Midden-Frankrijk mar een historisch pad is het eigenlijk niet.

> Al wandelend over GR14 door de Ardennen zal je tussen Bouillon en La Roche-en-Ardenne zeker de geelwitte streepjes opmerken van de Transardennaise®. Deze route loopt opvallend vaak en lang tesamen met GR14. Sommigen noemen deze route ook wel eens denigrerend de commerciële versie van GR14. Dat is in feite niet terecht. De Transardennaise® was eerst ontwikkeld en gemarkeerd op het terrein. De route was - net zoals een GR - in de jaren '80 oorspronkelijk bewegwijzerd met witrode streepjes. Het initiatief voor deze route kwam echter niet van de Waalse GR-organisatie Sentiers de Grande Randonnée maar van la Maison de la Randonnée® GTA Belgique asbl. Enkele jaren later heeft SGR dan zijn eigen route onder de naam GR14 gemarkeerd, grotendeel gebaseerd op het traject van de al bestaande Transardennaise®.

> Grande Randonnée 14 (GR14) is in België bekend als het 'Sentier de l'Ardenne' (het Ardennenpad). Dit pad is dé route om de centrale en hoge Ardennen te voet dwars door te steken, van de zuidelijke Semoisvallei tot over het Hoge Venenplateau naar Monschau.
> Minder bekend is dat dit pad in feite een 'verlengstuk' is van een lange en langer bestaande route die honderden kilometers door Frankrijk loopt en door drie grondig verschillende regio's loopt. Startpunt is Parijs, waarna het pad oostelijk loopt door de Brie met zijn domeinbossen, agrarische plateaus en intieme groene valleien.
> De brede rivier Marne vormt de rode draad en ook de link naar de tweede regio: De Champagne. Langs ontelbare champagnehuizen en wijngaarden en de utgestrekte bossen ten zuiden van Reims komt GR14 weer bij de Marne om haar loop nog een hele tijd te volgen. Na meer dan 300 kilometer verlaat GR14 de Marne en de Champagne.
> We zijn aangekomen in de derde regio: De Argonne. Het pad loopt dagenlang over de hoge beboste ruggengraat van deze smalle heuvelrij. Daarna wordt een overgangsgebied bereikt dat uit wijds akkergebied en stille boerendorpen bestaat, de 'crêtes pré-ardennaises'. Na Sedan wandel je dan de Ardennen in.
> GR14 is buiten de Ardennen een erg lange eenzame tocht maar persoonlijk vind ik een deel ervan onweerstaanbaar aantrekkelijk wandelgebied.

> Het kaartje hiernaast dateert van enkele jaren na de Tweede Wereldoorlog. Dit is een eenvoudig plannetje dat de Belg Maurice Cosyn uittekende en dat het basisnet van paden toont waarop het Grande Randonnée-wandelnet onmiddellijk na WO II in Frankrijk wordt uitgebouwd. Niet alles op het kaartje is in werkelijkheid zo gerealiseerd, maar de grote lijnen zijn ook vandaag nog zeer herkenbaar. We zien 10 hoofdroutes door Frankrijk. In een volgende stadium werden aftakkende zijroutes ontwikkeld, genummerd naar het cijfer van de hoofdroute + een cijfer van 1 tot 9. GR 14 is dus een aftakking en uitwaaiering van GR 1, de radiale route rond Parijs, net zoals bvb de Franse GR's 11, 12 en 13.

> De route van SGR kreeg als ondertitel 'La Transhubertine', naar de uitgestrekte bossen rond Saint-Hubert, halfweg de tocht, waar GR14 over flink wat kilometers dwars door loopt. Tekens van Transardennaise® moesten worden aangepast en dus word je sinds de jaren '90 geleid door geelwitte streepjes.

> De Argonne. De stad Bar-le-Duc is de gateaway tot de Argonne. Daar ook verandert GR14 radicaal van wandelrichting. Vanuit Parijs hebben we steeds een oost-zuid-oost richting aangehouden. Nu gaat het resoluut richting noorden tot het eindpunt. De Argonne is een smalle lang gerekte beboste heuvelrug, zuidnoord lopend. GR14 loopt zowat de hele tijd over die ruggegraat van de Argonne. Tot 90 % van de tijd loop je hier door bos, enkel onderbroken voor de doorsteek van een riviertje ter hoogte van het dorp Grandpré. . Midden in die dichte bossen liggen maar een paar dorpen, elk met een levende geschiedenis, helaas vaak in verband met de vreselijke gevechten hier tijdens de Eerste Wereldoorlog. GR14 passeert talloze oorlogsmonumenten die aan de periode toen de bossen van de Argonne rood kleurden van de mensenslacht herinneren.
> Na de Argonne volgt nog een overgangsgebied, de 'crètes pré-ardennaises'. Hier wandel je door open veld, af en toe onderbroken door een korte ruwe klim van een 'cuesta' en het mooie domeinbos van de oude Mont-Dieu abdij.

> Na de Brie trekt GR14 dwars door de beste wijngaarden van de bekendste Champagnehuizen. Wellicht is de tijd van de 'vendange' (het binnenhalen van de druivenoogst) de leukste periode om hier over GR14 te wandelen. Als je stilaan verzadigd bent van wijnstokken en druiven draait GR14 tussen de grote steden Reims en Epernay het uitgestrekte bos van 'Montagne de Reims' in. Midden in dit uitgestrekte woud kom je iets heel speciaal tegen: een minibos van beuken met verwrongen en gekrulde takken, een genetisch verschijnsel hier.
> Na de wijngaarden en het woud komt GR14 dan door een ander deel van de Champagne: De Champagne crayeuse. De wijngaarden zijn verdwenen en het landschap wordt gedomineerd door enorme open velden met golvende krijtheuvels. Misschien eentonig na een tijd maar GR14 zoekt bijna 100 kilometer lang jaagpaden langs kanaaloevers op. Hier kan je dus stevig op doorstappen. De stad Châlons-en-Champagne doorbreekt even de lange kanaalwandelingen. Over vlakke stukken met open veld en door het grote bos van de oude abdij Trois-Fontaines bereikt GR14 na zowat 400 km een andere typische regio:

> Zoals Bar-le-Duc voor de Argonne is het nu de stad Sedan die de poort vormt voor de vierde geologische streek waardoor GR14 trekt: De Ardennen. Dit is het meest geaccidenteerde deel van GR14, waarbij je afwisselend door riviervalleien en dan weer over hoogplateau loopt. De overgang tussen beiden gaat telkens gepaard met wat klimmen en dalen. GR14 loopt dwars door de Ardennen, haaks op de noordwestlijke afwatering van de meeste rivieren en tot 600 meter hoogte. Grote delen van de Ardennendoorsteek lopen door uitgestrekte bossen, af en toe doorbroken met een dorp in grijze natuursteen. Dit pad is dan ook de manier bij uitstek om kennis te maken met wat je 'de echte Ardennen' zou kunnen noemen. Je krijgt de hele regio samengevat in het landelijk museum van Fourneau-Saint-Michel. Enkele historische steden liggen op de route: Bouillon, Saint-Hubert, La Roche-en-Ardenne en Stavelot. GR14 eindigt tenslotte over het Hoge Venenplateau in het Duitse Monschau.

> Vertrekkend aan de rand van de Parijse binnenstad is het onvermijdelijk dat je lnags GR14 de eerste 2 dagen door verstedelijkt gebied wandelt. Dootrekkend met rugzak en wandelboots krijg je misschien wat het gevoel hier 'out the blue' te zijn gedropt, maar het hoeft niet oninteressant te zijn. Je kan overnachten in Parijs en 's morgens en 's avonds gebruik maken van het RER-net als je wil. Bovendien verloopt de tocht niet zoveel in 'druk' gebied. Vooral grote bosdomeinen en stadsparken, die deel uitmaken van een groene ring rond Parijs, worden doorkruist.
> Na zowat 40 km ben je helemaal uit de tentakels van Parijs en wandel je door het hart van de Brie, een regio die hier vooral gelinkt wordt met kaas. Het is een vrij vlak wandelgebied, soms golvend, door open veld of in groene rivierdalen.
> Na 150 km komt GR14 weer in de Marnevallei en wandelen we door de eerste wijngaarden. Biezonder leuk is zijn enkele tientallen kilometers die op de grasbodem lopen boven op het Aquaduct van Dhuys. Een paar aangename steden en dorpen zoals Dormans en Condé-en-Brie passeren de revue.

> Het traject loopt dus wel vaker gelijk, verschillen zitten hem vooral in het feit dat de Transardennaise® wat meer kronkelt, de route is immers uitgewerkt om wandelaars de kans te bieden elke nacht onder dak te slapen. GR14 dan weer is niet gefixeerd op overnachtingspunten. De Transardennaise® is daardoor niet minder interessant. Je komt op deze route al eens vaker door een karakterdorp, zoals Awenne of boekendorp Redu.

> Wil je meer weten over deze route, wel je kan een heel verslag vinden over de Transardennaise® op Trekkings.be, de 2 verstrengelde routes worden vergeleken aan de hand van verschillende criteria.

> Delen van GR14 kunnen worden gebruikt om naar Santiago de Compostela te wandelen, met name die stukken van GR14 die zuidelijk, zuidwestelijk of zuidoostelijk lopen. Een blik op de kaart met het routeverloop toont dat volgende delen hiervoor in aanmerking komen:

2° Bouillon - Bar-le-Duc.
> Deze noord-zuidas van GR14 was tot de creatie van GR654 eind jaren '90 populair aan het worden voor pelgrims vanuit zuidelijk Vlaanderen en Nederland, die van thuis vertrokken helemaal te voet tot in Galicië. Zo heb ik zelf voor het eerst kennis gemaakt met GR14, bijna 10 jaar eerder. De reden waarom deze route werd genomen lag vrij voor de hand. Dit GR-pad loopt zonder veel gezigzag redelijk snel zuidelijk. Historisch heeft deze route echter niks te maken met de tocht naar Santiago. Laten we stellen dat dit een erg leuk wandelstuk is voor de 21ste pelgrim die grote wegen en steden (in tegenstelling tot de middeleeuwse pelgrim) het liefst wil vermijden.

3° Stavelot - Saint-Hubert - Bouillon.
> Dit traject dwars door de Ardennen biedt bij nadere studie een aantal aanknopingspunten die een middeleeuwse pelgrim onderweg naar Santiago zeker zouden kunnen hebben geïnteresseerd.
Vooreerst is er de abdij van Stavelot. Abdijen waren bekend voor hun gastvrijheid voor pelgrims. Het waren oorden waar de pelgrim, behalve de christelijke zegening, ook eten en slapen in veiligheid kon vinden. De abdij van Stavelot was sinds de oprichting in de 7de eeuw door Sint-Remaclus een belangrijk machtscentrum, waarvan de uitstraling over heel de Ardennen weerzinderde. Saint-Hubert dan weer was zowat het belangrijkste pelgrimsoord van de Ardennen in de middeleeuwen. De relieken van Sint-Hubertus werden al vanaf de 9de eeuw vereerd en brachten eeuwenlang drommen pelgrims naar het stadje.
> In Bouillon dan weer leefde Godfried, de beroemde ridder die eind 11de eeuw op kruistocht vertrok naar Jeruzalem om het Heilige Land te 'bevrijden'. Onderweg op dit traject zijn er ook wat jacobolia te merken. Kort bij Arbrefontaine is de heuvel van Saint-Jacques (Mont-Saint-Jacques), met een Sint-Jacobskerk gebouwd wellicht over een oude heidense constructie die tot de 7de eeuw terug gaat. De plek verloor veel van haar élan toen in 1944 de eeuwenoude kerk werd verwoest. Het huidige gebouw dateert uit de jaren '60. De marktterreinen waar eeuwenlang op de feestdag van Sint-Jacob (25 juli) een belangrijke 'foire' werd gehouden, worden nu bezet door vakantiechalets. Bij de Baraque Fraiture is een Sint-Jakobskruis, geplaatst daar waar de grenzen van enkele oude dorpen mekaar raakten. Van hier kon de pelgrim doorlopen richting La Roche-en-Ardenne, altijd al een belangrijk passagepunt over de Ourthe geweest, beschermd door een burcht. Boven La Roche-en-Ardenne is nu nog een woud dat de naam 'Bois St Jacques ' heeft.

> Alles lijkt dus prima in elkaar te vallen om een middeleeuwse pelgrimroute te construeren, maar laten we duidelijk zijn: Realistisch beschouwd is er geen enkel bewijs dat op de bovengenoemde trajectassen ooit een pelgrimpassage van belang was en dusdanig als pelgrimsweg kan worden getypeerd. Het feit dat plaatsen of kruisen naar Sint-Jacob werden genoemd is geen bevestiging voor een verband met de pelgrimstocht. Bovendien was Jacobus ook de patroonheilige van een aantal ambachtenlieden. Wel vonden er tijdens de middeleeuwen ook veel 'lokale' pelgrimstochten plaats, individueel of in groep, en werden daarvoor sommige van de voornoemde etappeplaatsen gebruikt. Occasioneel zal daar wel ooit eens een pelgrim onderweg naar Santiago hebben tussen gezeten, maar Santiago was maar één plaats om naar te pelgrimeren, er waren er talloze anderen.

> Concreet voor de Ardennen liep de pelgrim dus vooral door de Maasvallei, over de oude Romeinse wegen (Trier - Reims of meer noordelijk Tongeren - Bavay bvb) of over middeleeuwse handelswegen. Vanuit Vlaanderen was het eerste grote tussenpunt zonder twijfel in de eerste plaats Parijs, vaak via Arras (reliek Sint-Jacob), waarna de tocht verder zuidelijk liep via Tours. Meer oostelijk, vanuit Maastricht, het huidige Wallonië of delen van wat nu Duitsland is werd ofwel via Parijs of Vézelay gelopen, daarbij gebruik makend van delen van routes die we hierboven al noemden. Algemeen gezien was het routeverloop ten noorden van Parijs zodanig uitgewaaierd dat er moeilijk kon worden gesproken van een vaste pelgrimsweg.
> Samengevat: Als je in historische voetsporen wil lopen dan is GR14 of GR654 van beperkt belang, zie deze wandelroutes in de eerste plaats als prettige wandeltrajecten onderweg naar Santiago de Compostela. Er zijn enkele andere routes uitgewerkt in België die sporen volgen van andere mogelijke paden naar Santiago. Voor routebeschrijvingen of meer info contacteer de Santiagoverenigingen van Wallonië, Vlaanderen of Nederland of kijk op de sites van Grote Routepaden of SGR. Interessante informatie over sporen van de Santiagowegen door de Ardennen is ook te vinden in 'Voies des pelerins et chemins de Saint-Jacques de Compostelle à travers l'Ardenne' van Léon Marquet (1991).

> Om te weten langs waar pelgrims de voorbije 1000 jaar naar Santiago liepen moeten we ons proberen de leefwereld, behoeften en het wandelterrein van toen voor te stellen. Pelgrims beschikten niet over geschreven routebeschrijvingen of kaarten, meestal konden ze zelfs niet lezen. Informatie kwam tot hen dus vooral door mondelinge overlevering, bvb door handelaars of andere pelgrims, waarbij ze beschikten over een beperkt overzicht van het routeverloop over grotere afstand. Abdijen en steden waren plaatsen waar de pelgrim slaap en eten kon vinden. Grote bossen werden, voor wie niet vertrouwd was met het terrein, vaak beschouwd als onveilig. De pelgrim volgde dus in de eerste plaats de grote verkeersassen, gevaarlijk snel gemotoriseerd verkeer bestond nog niet.

> Terug naar de 21ste eeuw. Op de volgende pagina een pak praktische info over GR14.