> De meest boeiende, spectaculaire maar ook vermoeiendste route van het Müllerthal Trail. Onderschat deze ronde niet, het gecumuleerde hoogteverschil ligt boven 1000 meter! Door het hart van 'Klein-Zwitserland' en haast alle intrigerende rotsformaties liggen langs het pad. Van het éne hoogtepunt naar het andere. Behalve grillige rotsen kom je ook langs de holen van Hohllay, de pittoreske waterval Schéissendëmpel en je loopt door een paar wel erg smalle kloven. Neem een zaklamp mee!
> Interessant is ook de plantengroei in dit gebied van zand- en mergelrotsen. Veel varensoorten en andere merkwaardige planten. In de herfst valt de opvallende rijkdom aan paddenstoelensoorten op. Even naar adem happen van de vele trappenpaden kan je in de dorpen Berdorf, Consdorf of Müllerthal. Deze lus is de meest inspannende. De hoogteverschillen lijken beperkt maar door haast constant op en af zal je uiteindelijk afklokken op meer dan 1000 meter hoogteverschil. Voorzie voldoende tijd onderweg om te genieten van de grandioze rotsformaties.
> Dit is ook het meest toeristische deel van Klein-Zwitserland. Wil je alles rustig beleven, pik er dan een mooie weekdag uit, buiten de schoolvakanties.
> Goldfralay & Goldkaul . Hier dwaalt een gouden vrouw (= goldfra) in wit gewaad rond op de rots (=lay). Ze is in het bezit van een sleutel die toegang geeft tot een goudschat in de Goldkaul (= gouden put). De zondige vrouw mag zelf de schat niet openen. Wil je je geluk proberen dan zijn er wel enige voorwaarden. Vooreerst moet je het aandurven om hier op middernacht te komen bij volle maan en je moet zelf vrij zijn van enige zonde. De vrouw zal dan verschijnen maar ze draagt de sleutel in haar mond, je moet hem mond-aan mond overnemen zonder je handen te gebruiken! Veel geluk!
> Berdorf (Bërdreff) ligt centraal in 'Klein-Zwitserland'. De plek was al bewoond in de steentijd. Er stond een vesting tijdens de Romeinse periode, Beronis Villa. Behalve de dorpsnaam is er uit die periode nog iets anders overgebleven: Een gebeeldhouwde sokkel van een Jupiterbeeld. De viergodensteen van Berdorf heeft een paar eeuwen als altaarsokkel van de lokale kapel gediend. Toen het dorp groot genoeg werd om een kerk te bouwen in 1830 werd de viergodensteen opnieuw ingemetseld in het altaar, de plaats waar hij nu nog staat.
> Dit soort viergodenstenen is niet uitzonderlijk in de Ardennen en de Eifel, evenmin als het hergebruik van deze heidense symbolen in christelijke architectuur. Gelijkaardige stenen zijn tegenwoordig nog te zien in het Arelerland en de Gaume.
> Met zijn centrale ligging in Klein-Zwitserland lokt Berdorf stevig wat (wandel)toeristen. Het dorp heeft dus nogal wat toeristische faciliteiten, maar geen kruidenier of supermarkt. Specialiteit in het dorp zijn de artisanale kaasproducten van de familie Schmalen-Brouwer.
Apollo (met lier en boog), god van kunst, muziek en boogschieten Hercules (met knots, masker en leeuwenvel), symbool van kracht
Viergodensteen Berdorf
Minerva ( helm, schild,altaar), godin soldatenmoed en wijsheid Juno (met scepter, pauw en offerschaal), koningin der goden
> Het werk om zo'n enorme ronde steen uit te houwen was erg secuur. Nadat de grootte van de molensteen was bepaald, werd rond de omtrek een ronde sleuf gehouwen van 20 à 30 cm breed en met een diepte naargelang de gewenste dikte van de molensteen. Vervolgens werd er nog een smalle sleuf gehouwen in de eerste sleuf, rond de omtrek van de steenbinnenkant. In die sleuf werden droge houtspieën geperst over de hele omtrek van de steen. Die werden dan doordrenkt met water.
Door de zwelling van het hout ontstond een sterke gelijke druk tussen de rotswand en de binnenkant van de steen waardoor deze op een gegeven moment losbrak van de rotswand. Een spannend moment voor de steenhouwers, want een klein stuk steen dat bleef hangen zou de molensteen immers waardeloos maken.
> De site van Hohllay wordt ook soms gebruikt voor concerten en culturele evenementen, daarvoor is een soort amfitheater gemaakt in de 'Breechkaul'.
> Hohllay & Pileschkummer. Als je het plafond en de muren bekijkt van de Hohllay-grot dan valt er dadelijk iets bijzonders op: Grote cirkels. De Hohllay-grot werd vroeger gebruikt om molenstenen uit te houwen voor de vele molens in het Müllerthal. Over de oorsprong van deze 'molensteengroeve' zijn de geschiedkundige bronnen wat onduidelijk. Sommigen dateren het gebruik zelfs in het Keltische tijdvak.
> Fred Welter. Kort na Scheidgen passeerden we al een herdenkingsplaat voor Fred Welter (1921 - 1973). Hier komen we zijn naam nogmaals tegen. Fred Welter was een pionier van het wandeltoerisme in Luxemburg. Terwijl voor WO II Maurice Cosyn het lange padennet van Luxemburg uittekende, was het na WO II vooral Fred Welter die het net van lange en korte wandelpaden verder heeft uitgebouwd.
> Schwarze Ernz & Schéissendëmpel. De 21 km lange Zwarte Ernz ontspringt in de omgeving van Gondrange en stroomt door het Müllerthal. De rivier en haar zijbeken zijn voor een deel verantwoordelijk voor het uitschuren en 'boetseren' van de zandrotsen in 'Klein-Zwitserland. De Zwarte Ernz mondt uit in de Sauer bij Grundhof.
> Parallel maar meer westelijk loopt de Witte Ernz. Dat riviertje zullen we even volgen tijdens Route 3 van het MT. De site van Schiessentümpel met zijn waterval en bruggetje is al 100 jaar één van de meest gefotografeerde plaatsen van Luxemburg. Met een asfaltweg vlakbij stoppen er ook vaak touringcars voor fotoshoots.
Voor zijn verdiensten kreeg hij later een nationaal pad dat zijn eigen naam draagt en waarvan we tijdens Route 2 grote delen volgden. Het is 23 km lang. De kleurrijke inscriptie hier op de rotspartij 'Einsiedelei' bracht hij met 2 maten aan in 1939, ter gelegenheid van 100 jaar onafhankelijk Luxemburg en kort voor ze verplicht werden dienst te nemen in het Nazi-leger. De Duitse bezetter was niet opgezet met de nationalistische tekst 'Mir wölle bleiwe wat mir sin' (We willen blijven wat we zijn) en wou die tekst weg. De inwoners uit de buurt hebben de inscripties toen met een cementlaag verborgen. Na WO II werd alles weer hersteld. Welter en Poos keerden na de oorlog terug naar Scheidgen, hun geboortedorp. Erny Bettendorf stierf in een Russisch krijgsgevangenenkamp.
Startpagina > Wandelen > Müllerthal Trail
In de lente zie je langs het pad op
nogal wat plaatsen zwartblauwe rapunzel bloeien.
Smalle passage bij de Eulenburg-rotsen
Schéissendëmpel
Müllerthal Trail bij Consdorfermillen
In de omgeving van Werschrummschlüff
Onderweg naar Goldfralay
Knolsteenbreek op het plateau van Berdorf
'Molensteencirkels' te Hohllay
Passage door de indrukwekkende Wolfsschlucht
Door het dal van de Aesbach
Het 'bellevue' Trooskneppchen is al 100 jaar een populaire toeristische plek boven Echternach (postkaart)
Omgeving Kohlscheuer
Uitzicht over Echternach vanaf Trooskneppchen
Wilde akelei
Dalkruid
Michelskirche
Daxelay
Vogelnestje, orchidee
Werschrummschlüff
Onderweg naar Berdorf
Türkekopf, vorige eeuw een populaire stopplaats voor automobilist-toeristen.
De zandrotsen zijn een gemakkelijke prooi voor graffiti-vandalen. Niks nieuws zoals uit deze meer dan 200 jaar oude inkrassingen blijkt.
> Een vlot pad volgt met amper hoogteverschil de volgende kilometer. De hele tijd blijven we in bos maar we houden de bosrand steeds in de buurt. Na 10 minuten links en 150 meter verder weer links over een groen pad, niet ver van de bosrand. Langzaam komen we weer in een intieme beekvallei en passeren een rotsformatie met de naam 'Michelskirche'.
> Via dennenbos stijgt het pad langzaam naar de bovenloop van de beekvallei. Kort bij de bron van deze beek versmalt de vallei en stijg je even iets sterker. Via enkele trappen bereik je dan een veldweg. Rechts hier en bij het eerste kleine asfaltwegje links. Na 50 meter rechts de weg over en het bos in. We lopen hier nu ook te samen over 2 km met Extra Tour C van het Müllerthaltrail.
> Dit vrij vlakke bospad, waar blijkbaar ooit een laagje asfalt op lag, bereikt bij een rustbank een asfaltweg. Opgelet hier! De oversteek van deze weg is nogal verraderlijk gevaarlijk voor autoverkeer. Even links en dadelijk weer rechts een geasfalteerde veldweg op. Zowat voor het eerst op Tour 2 lopen we eens over een weids panorama in open veld!
> Waar het asfalt een bocht maakt lopen we verder door over een licht verharde veldweg om kort daarna links te draaien over een graspad naar de tip van een dennenbosje toe. Daar gekomen dalen we rechts af in een donker valleitje en we zijn weer bij grillige rotsformaties wat verder. Je komt ook langs een Keltische steengroeve.
Een halve kilometer verder steken we de beek over en draaien naar rechts. Het pad begint weer stevig op en neer te lopen langs de rotsformaties, de éne keer langs en dan weer tussen de rotsen. Hier ook verlaat de Extra Tour C het gezamelijk traject met Route 2.
> Eventueel kan je nog tot Bildchen wandelen (700 meter enkel, volg extra tour C of parallel aanlooproute Tour 2). Bildchen is een superdikke en stokoude eik met een kapelletje in (heen en terug moet je toch in totaal 50 minuten rekenen).
> We slingeren door de rotsformaties. Tijdens deze laatste kilometer van Tour 2 heeft het Müllerthal Trail zowaar nog een extra verrassing in petto: Via Kuehlscheier moeten we door Déiwepëtz (= 'Diepe Putten')waar je in volledig donker terechtkomt over zowat 15 meter. Het lijkt een donker diep gat. Dus even terug om bij licht de zaklamp op te diepen en er zo door te lopen.
> De korte passage wordt niet veel later gevolgd door een nog smallere gang, Rittergang. Hier doorlopen met een rugzak is mogelijk een probleem. Eventueel moet je uitwijken naar het bospadje langs de beek dat wat lager loopt. Mooi, mooi. Zo smal dat ik met mijn al niet brede schouders toch even zijdelings moet lopen.
> Het pad daalt 10 minuten later naar de beekvallei en bereikt kort daarna ook de asfaltweg van Consdorf naar Müllerthal. We zijn hier weer in Consdorfermillen. De tweede grote cirkel is rond!
> Als uitvalsbasis voor deze route gebruik ik de gemeentecamping van Consdorf. Bij de receptie van de camping ga ik bij de start van het Fred Welter Pad links het paadje op dat achter de camping en langs de bosrand loopt en verder langs een voetbalveld. Ik volg hier niet de gele kruisjes van het Fred Welter Pad maar wel de gele bollen van het Mëllerdall Pad (nationaal pad van 45 km, niet te verwarren met het Müllerthal Trail / ook verderop de witte letter 'M' op blauwe achtergrond heeft niks met het MT te maken, is een lokale, 100 jaar oude wandeling van 7 km.). Ik passeer een schuil- en picknickhut en het uitzichtpunt Buergkapp. Dalen dan tot bij een autoparking, asfaltweg en vijvers, dit is Consdorfmillen (Constrëfermillen). Hier staat een bordje 'Mullerthal Trail 100 meter', Route 2 van het MT loopt vlakbij, ik ga ze in wijzerzin lopen.
> Parallel met de asfaltweg die een stuk lager loopt, schuim je verder de rotswanden af, langs een formatie met de naam Eulenburg (= uilenburcht), waar de doorgang even erg smalletjes wordt. Daarna zet je koers naar de beroemde Schéissendëmpel, het meest gefotografeerde plekje in het Müllerthal omwille van het pittoreske stenen brugje over een waterval op de Schwarze Ernz.
> Van Consdorf tot Schéissendëmpel (ongeveer 4 km) heb ik toch zowat anderhalf uur gewandeld. Het is ook te mooi om snel door te wandelen er er zijn talloze plaatsen die uitnodigen om even stil te staan voor een foto. Het is nog maar halfnegen en zo vroeg ben ik hier nog alleen en heb ik alle mogelijkheid om rustig mijn statief te ontplooien voor enkele foto's. Hier lopen MT-routes 2 en 3 even te samen tot het gehucht Müllerthal.
> Te Müllerthal splitsen bij een lelijk hotelcomplex en een volgende camping (bushalte) de Route 2 en 3 weer. Route 2 kiest voor de andere oever van de Schwarze Ernz en loopt door een 'charmille', klimt lichtjes en loopt weer naar de weg toe. Je raakt die weg maar even, dadelijk weer rechts om aan een vrij lange klim te beginnen die je aan de voet van interessante rotsformaties brengt.
> Het lawaai van het verkeer over de valleiweg ebt stilaan weg. Na zowat 30 minuten passeer je een bron, het beekje Laaschbach en een rustbank. (We lopen hier de hele tijd samen met de gele kruisjes van het Fred Welter Pad (23 km). Dit pad vormt een prima alternatief voor wie de lange circuits van MT te lang zijn en toch iets wil zien van de interessante rotsformaties hier.) We klimmen weer even, het Fred Welter Pad takt af van onze route en we passeren over ongeveer 500 meter door een vrij spectaculaire rotsformatie (Werschrummschlüff). Er zijn hier sporen van Keltische bewoning in de vorm van grotten. Kort daarna bereiken we de asfaltweg door de vallei bij de Türkekopf (rustbanken).
> Even rechts en dadelijk weer links langs bizarre rotsformaties, de Binzeltschlüff (= Dwergenkloof). 20 minuten later kom je op een kruispunt van paden omgeven door interessante zandsteenformaties. De markering met groene driehoekjes van Het Ardennen-Eifelpad en de gele bollen van het Maurice Cosynpad komen er bij. We zullen deze lange paden vervoegen tot Echternach. Kort na dit padenkruispunt klimt het M-Trail de ingesneden beekvallei uit naar het plateau. Over een graspad langs een weiderand bereiken we een eerste straat van Berdorf.
> Links bij de dorpsrand om met een bocht naar de kerk van Berdorf te lopen. Het loont de moeite om even de kerk te bezoeken. Net zoals bijna alle gebouwen in het dorp werd ook de kerk heropgetrokken na de zware verwoestingen van WO II. Bijzonder merkwaardig is de zware viergodensteen die het tabernakel ondersteunt. In het dorp vind je verder hotels, een paar horecazaken en een kaaswinkeltje.
> Voorbij de kerk links en over een rechte veldweg naar de bosrand toe. We beginnen hier aan één van de mooiste delen van het Müllerthal Trail. Het kan hier op toeristische topdagen wel druk zijn aan wandelaars. Bij de bosrand dadelijk links en 100 meter verder rechts over een gekasseid pad naar de merkwaardige grotten en amfitheater van Hohllay.
> Onmiddellijk na de grotten daal je naar de bodem van een beekvallei, we zullen de Aesbach een hele tijd volgen. Het pad wordt soms wat smal, met name in de Chipkapass. Het is een prachtig groen valleitje, let onderweg ook op de vele verschillende soorten varens.
> Het Müllerthal herbergt wel meer dan 50 soorten varens en aanverwante plantensoorten. Het vochtige klimaat, veel schaduw en een humusrijke mergelbodem vormen een uitstekend habitat voor nogal wat varensoorten. In de herfst groeit hier een enorme variatie aan paddenstoelen.
> Een aangenaam, veel gebruikt wandelpad in het valleitje van de Aesbach, dat je langs rotsformaties leidt in vaak indrukwekkend grillige vormen, zoals de Tour Malakoff. Het valleipad nadert links de asfaltweg, hier zie je de hoge zandsteenformatie 'Perekop'. Je zigzagt door het 'Labyrint' en bereikt een overdekte picknickhut. Een eind verder klim je langs de Deiwelsschlëff (= 'Duivelskloof') om kort daarna te dalen en te stijgen tussen de spectaculaire rotswanden van Wolfsschlucht (= 'Wolvenkloof').
> Iets later kom je aan een 'bellevue' met hut, 'Trooskneppchen'. Je hebt hier een schitterend uitzicht over Echternach en zijn abdijkerk (rustbanken). Over een zigzagpad kan je nu snel afdalen naar Echternach, maar aangezien ik daar ditmaal niet perse moet zijn, loop ik na Trooskneppchen even rechts tot het kruispunt Route 2 / Route 1 zowat 100 meter verder.
> Ik vervolg rechts en kort daarna verder over Route 2, weg van Echternach. Over een vlot bospad, dat aanvankelijk op niveau blijft, loop je zo verder. Even klimmen om iets hogerop weer een bospad te vinden dat een tijd op niveau blijft. Hier loop je richting Mélickshaff.
> Verderop scherp links naar beneden, langs een beek om een asfaltweg te bereiken. We zijn hier al 1,9 km ver sinds Trooskneppchen. Rechts deze asfaltweg op richting Scheidgen (5,4 km). Na een goeie 100 meter zijn we alweer van het asfalt af door links een bospad te nemen dat licht op en af loopt. Verderop alweer een paar trappenpaden langs een paar rotsformaties.
> Nog 7 km resten ons tot Consdorfermillen, waar we vanmorgen startten. Het volgende stukje is weer heerlijk wandelen. Het pad maakt voorbij de rotsen van Einsiedelei een bocht, daalt naar de beekvallei en draait dan scherp rechts om kort daarna langs de andere beekoever terug te lopen. We bereiken de overhangende rotsen van Daxelay (= 'Dassenrots')(rustbank). Wat klimmen over treden en trappen om een pad op niveau te bereiken.
> De verrassing komt iets later als ik onder enkele beuken zowaar een paar vogelnestorchideeën zie staan. Verder ook veel zwartblauwe rapunzel hier. We maken een brede draai naar rechts om het dalletje van een zijbeek van de Lauterburenbach te overbruggen. Even later volgen we de Lauterburenbach korterbij.
> We komen uiteindelijk bij de asfaltweg CR 118 waarvan het autolawaai al een tijd te horen was. We raken die asfaltweg maar even (rustbank) om dadelijk weer bos in te trekken, het Juckebësch.
> Achter een bareel dadelijk links en even stevig klimmen om weer door enkele rotsformaties te slingeren. We dalen een stuk verderop om een beek over te steken kort nadat het Fred Welterpad (gele kruisen) er weer is bij gekomen. We volgen de rechteroever van de beek een tijd. Het is aangenaam wandelen, vrij vlak zelfs. Beek over en het pad gaat stilaan over naar steenslag en bij een eerste huis asfalt. Je komt aan in Scheidgen.
> Het hotel-restaurant van Scheidgen was gesloten en stond te vervallen. Het symboliseert wat de vergane glorie van het hoteltoerisme in het Müllerthal. Even rechts de hoofdweg op en voorbij het busstation links in een groen dalletje, langs de Härgottskap (= Heergodskaap). Rechtdoor vervolgen over een brede onverharde bosweg. Let even op links op de oude inscripties op de rotsen. Ook hier een herdenkingsplaat voor Fred Welter.
> Om een brede Schwarze Ernz (bij hoge waterstand) te omzeilen, wordt 100 meter over de asfaltweg gelopen, waarna je via een brug voor de andere rivieroever kiest. In de buurt van de camping van Müllerthal kruis je weer de Schwarze Ernz en loop je door de camping via de dorpsweg door de brede vallei van de Schwarze Ernz. Minstens sinds de 17de eeuw is hier een watermolen, de Heringermillen. Het gehucht Müllerthal telt maar een handvol inwoners maar gaf zijn naam aan de regio én ons wandelpad.
> Vandaag hanteer ik de topografische wandelkaart 'La Petite Suisse Luxembourgeoise', ze is voor Route 2 iets meer gedetailleerd dan de officiële MT-kaart. Het Müllerthal Trail duikt bij Consdorfmillen naaldbos in en loopt dan langs interessante rotsformaties. Je passeert Goldkaul (eigenlijk een oude pyrietgroeve) en loopt wat later door een smalle 'gorge', de Goldfralay.
Müllerthal Trail - 112 km