> Gratia stelt dus dat lang voor er pelgrims naar de christelijke bedevaartsoorden trokken, er al vele eeuwen vroeger een pelgrimstraditie door de Ardennen moet zijn geweest. Doel was het heiligdom van Arduina, gelegen op berg die nu de naam Mont-Saint-Walfroy draagt (ten zuiden van Villers-devant-Orval). Gratia gaat zelfs zo ver om te stellen dat delen van de Romeinse wegen door de Ardennen en de Gaume (zoals de weg van Trier naar Reims) in feite een opwaardering waren van een oude Keltische pelgrimsweg. Er was volgens hem een weg die als een slingerende graat over de Ardense en Gaumse hoogten liep, richting heiligdom van Arduina. De archeoloog-historicus poneert opvallende stellingen: zo ligt de berg van Arduina precies halverwege Trier en Reims, de plek is dus niet zomaar lukraak gekozen.

> Er lijken mij echter weinig harde bewijzen te zijn dat er ooit sprake was van een belangrijke toevloed naar de menhir van Arduina vanuit de Ardennen. Hier en daar zijn nog vage sporen merkbaar, zoals ondermeer een inscriptie die je kunt bekijken in de gevel van de kerk van Amberloup (Saint-Ode), zie foto lager op deze pagina.

> In 1991 publiceerde de Waalse schrijver/historicus Léon Marquet een studie over de oude bedevaartswegen door de Ardennen, met biezondere aandacht voor sporen van Santiagopelgrimsroutes. ‘Voies de pèlerins et chemins de Saint-Jacques de Compostelle à travers l’Ardenne’ was het boek getiteld, waarbij ondermeer een traject wordt besproken waarop de huidige Via Arduinna is gebaseerd.
> Het dorpje Martué is gegroeid rond een 'wed' in de Semois, een doorwaadbare oversteekplaats, en vormde al voor de middeleeuwen een strategische plaats voor reizigers en pelgrims. In 1993 werd bij de restauratie van de voorgevel van de Sint-Rochus kapelkerk van het Semoisdorpje Martué een bas-reliëf ontdekt in het fronton. Hoogstwaarscijnlijk een afbeelding van Sint-Jacob de Meerdere. Een biezondere afbeelding, Sint-Jacob, fier gezeten op een witte schimmel, trekt met zwaard, Sint-Jacobsschelpmotief en vaandel ten strijde tegen de Moren die het middeleeuwse Spanje bezetten. Zo’n afbeelding van Sint-Jacob als ‘morendoder’ (Santiago Matamoros) is in België uitzonderlijk. Meestal wordt Sint-Jacob immers voorgesteld als de vredige apostel in pelgrimshabijt. (meer info hierover in de etappebeschrijving via Martué).

> De ontdekking van deze afbeelding werd enthousiast onthaald door enkele inwoners van Martué en omstreken: een stukje puzzel dat perfect paste in één van de oude pelgrimsroutes dwars door de Ardennen die Léon Marquet twee jaren eerder in zijn boek had voorgesteld. Leden van de vzw ‘Défense de la Semois’ (= 'Verdediging van de Semois'), in het bijzonder Claude Ansiaux en Roger Laurent (afkomstig uit Martué), namen het idee ter harte om een pelgrimsroute te ontwerpen, gebaseerd op sporen van oude pelgrimswegen. Vzw 'La défense de la Semois is een belangenvereniging rond kleinschalige ecologische en recreatieve projecten in ‘Le Beau Canton’ (regio Florenville – Chiny) en rond de Semois. Binnen ‘Défense de la Semois’ werd speciaal voor de pelgrimsroute een werkgroep opgericht onder de naam ‘Le Chemin des Pèlerins’ (=’De weg van de pelgrims’).

> Opvallend is dat er bij de ‘reconstructie’ van dit pelgrimspad NIET van de veronderstelling wordt uitgegaan dat deze zuidelijke weg is ontstaan in de middeleeuwen, toen vanaf de 11de eeuw de tocht naar Santiago een grote populariteit bereikte. Er moet al in de voorchristelijke periode een gestage stroom van pelgrims door de regio moet hebben geweest. Doel was in die tijd natuurlijk niet het graf van de heilige Jacobus in Compostela of andere christelijke pelgrimsoorden, maar de berg en menhir van de godin van de Ardennen, Arduina.

> Behalve de studies van Léon Marquet vormen de publicaties van archeoloog en historicus Henri Gratia de tweede belangrijke inspiratiebron voor de ontwerpers van de Via Arduinna. De man publiceerde onder andere in het in 2008 ter ziele gegane tijdschrift 'Ardenne-Info' in 1999 een reeks interessante artikels over de Arduina-cultus. Natuurgodin Arduina was voor de Kelten, die de dicht Ardense bossen bewoonden, van groot belang, ze heerste over woud en jacht. Arduina’s equivalent in het Romeinse voorchristelijke godenspectrum was de godin Diana.

Ten aanval!: Sint-Jacob als de Morendoder te Martué

> Mont-Saint-Walfroy ligt net over de Belgische grens, in de buurt van Carignan en wordt een etappeunt in het traject van de 21ste eeuwse pelgrimsroute, de Via Arduinna. Op de berg staat nu een modern ogend kerkgebouw (1957). Ook andere plaatsen die worden gerelateerd met de pelgrimstocht naar Arduina en later Saint-Walfroy, zullen worden opgenomen in de ‘Via Arduinna’: ondermeer Malmédy, Amberloup, Remagne horen daar bij.
> Geen menhir meer ter ere van Arduina maar de godin gaf wel haar naam aan de ‘Ardennen’. De oorsprong van de naam Arduina zelf is nog steeds stof voor discussie. Er zijn in feite ook niet echt afbeeldingen van Arduina bekend, voor sommigen aanleiding om te stellen dat de theorieën rond de Arduina-cultus fantasie zijn. Over Arduina een ‘eigen waarheid’ verkondigen ga ik niet wagen, laat ons stellen dat de mist rond Arduina perfect past in de mystiek en mysteries van de donkergroene Ardennen.
> De naam 'Via Arduinna' is geen herneming van een oude benaming, maar is wel erg goed gekozen: in de padnaam herkennen we zowel de godin als die van de Ardennen. De latinisering geeft het pad ook een universeel karakter en past perfect in het Europese concept om de pan-Europese Santiagopaden met een Latijnse naam te dopen. Voor onze franstalige vrienden kreeg de route een verduidelijkende subtitel mee: ‘Le Chemin des pèlerins de la déesse Arduinna /
Le Chemin des pèlerins à Saint-Jacques de Compostelle’.

Dit bronzen beeldje bevindt zich sinds 1885 in het Franse museum van Nationale Oudheden te Saint-Germain-en-Laye. Lang werd gedacht dat het de godin Arduina voorstelde, in amazonezit op een everzwijn. Waarschijnlijk gaat het echter om een beeldje uit de Romeinse periode waarbij de godin op het everzwijn niet Arduina maar Diana is. Afbeeldingen van Arduina zijn tot dusver niet bekend.

Kaart van de huidige prov Luxemburg waarop Gratia aanduidt hoe na de christianisering van Arduina's berg, Mt-St-Walfroy centraal bleef voor pelgrimage.
De nieuwe 'Via Arduinna' volgt vrij precies de ruggengraatlijn die de weg vormt tussen Malmédy (bij de noordelijke Ardennengrens) en St-Walfroy. Het stippellijntraject via Pin is volgens Gratia het oorspronkelijke traject.
De meer oostelijke en minder directe lijn naar St-Walfroy werd later door de pelgrims gevolgd. De reden voor deze omweg was het feit dat vanaf de 5de eeuw de adellijke jachtgronden van het domein gelegen te Moyen-Izel niet langer mochten worden verstoord door passerende pelgrims.
De zwarte bolletjes duiden kapellen en kerken aan waar Sint-Maarten werd vereerd, Ze behoorden volgens Gratia tot een soort 'relaisstations' waar de pelgrim soelaas kon vinden op zijn tocht naar St. Walfroy. Dit 'netwerk' zou al zijn ontstaan kort na de dood van St.-Walfroy rond het jaar 600. (Kaart Info-Ardenne)

> Conform de Waalse wetgeving rond padmarkering werd van Suxy via Moyen tot Orval een traject gemarkeerd. Bovendien werd ook al meteen een variante weg gemarkeerd tussen deze 2 plaatsen, waarbij ook Martué, het historische Chiny en oud wegenknooppunt Chamleux werden opgenomen. Sommige korte delen, van zowel de hoofdroute als het variante traject, kregen nogmaals korte variante trajecten om ook MTB’ers en ruiters toe te laten de route te volgen. Er werd een topografische fiche met routebeschrijving gepubliceerd en gratis verspreid.
> Alles was klaar om de route officieel in te wandelen op 10/11 september 2005 ter gelegenheid van Erfgoeddag. Op 10 september werd vanuit Suxy zuidwaarts gewandeld, op 11 september vanuit Villers-devant-Orval noordwaarts. Een 200 wandelaars en ruiters namen hieraan deel.

> Arduinna of Arduina? Geschreven met 1 N of 2 N'en? De naam van de godin wordt in principe met 1 N geschreven. In Latijnse inscripties wordt haar naam met dubbele N geschreven. Gezien de Latijnse naam van het wandelpad wandelen we over de 'Via Arduinna'.

Kerk Amberloup: Romeinse inscriptie 'Curia Ardvenn(ae)'

Slechts een 20 km lang was Via Arduinna aanvankelijk, maar wel met een wirwar aan verschillende markeringen voor ruiters, MTB en wandelaars. Vanaf eind jaren 'OO werd enkel nog de onderste bewegwijzering gebruikt (blauwe rechthoek).

> De kerstenaar van de grensstreek rond 'Le Beau Canton', Saint-Walfroy (Sint-Walfried), volgeling van Sint-Maarten, liet eind 6de eeuw de sporen van Arduinaverering op haar heilige berg uitwissen. Hij liet er zijn kluizenaarswoning bouwen en verkondigde op de oude aanbiddingsplaats van Arduina met luide stem de ‘nieuwe christelijke waarheid’.
> De berg werd later ‘herdoopt’ naar Saint-Walfroy, en er werd lustig verder gepelgrimeerd, ditmaal naar het christelijke bedevaartsoord (ter ere van Saint-Walfroy) … en dat is nog steeds zo 14 eeuwen later, zij het zeer lokaal. Van de bewuste menhir van Arduina is al lang geen spoor meer te bekennen. Volgens Gratia liet Walfroy, kort nadat hij de berg innam, de reuzenmenhir in stukjes kappen.

> Gebaseerd op de informatie van Marquet en Gratia werd door de werkgroep van 'La défense de la Semois' op kaart een traject uitgetekend. Inspiratie voor de concrete uitwerking van het eerste routedeel werd gevonden in het project rond de TransSemoisienne van toenmalige zusterorganisatie ‘Contrat du Semois/Semoy’. Ook voor de Via Arduinna worden immers paden en wegen uitgezocht die toegankelijk en berijdbaar zijn voor zowel wandelaars, MTB, ruiters als paardenkarren. Financiering van het project gebeurde net zoals voor de TransSemoisienne voor een groot deel uit de geldpot van de Europese en gewestelijke fondsen Leader+ en Interreg III. Er werd een bedrag toegekend van 11.250 €. Met wat extra geld van andere sponsors en steun van enkele lokale partners was dat voldoende voor vzw ‘Défense de la Semois’ om een eerste deel van de route ook op het terrein te realiseren.

> Het was bij de vzw 'Défense de la Semois' al bij de aanvang tijdens de eerste jaren van nieuwe millenium gaan dagen dat je zo'n lang traject niet enkel met een lokale groep kunt realiseren en onderhouden. De initiatiefnemers wilden daarom de pelgrimsroute graag laten adopteren als een Grande Randonnée (GR), met een ‘GR-achtige markering’ met een aangepaste markering die de pelgrimstocht als 'Via Arduinna' wat onderscheid van een klassieke GR-route. Toevoeging van een Sint-Jacobsschelpsymbool of een gelijkaardig merkteken waardoor de Via Arduinna toch zijn eigen karakter kon bestendigen. De reden om voor de GR-inkadering te gaan ligt voor de hand: onderhoud van GR-routes is voor langere tijd verzekerd door het uitgebreide en goed gestructureerde vrijwilligersteam van de Waalse GR-vereniging Sentiers de Grande Randonnées (S.G.R.). De organisatie kan voor de bewegwijzering op het hele Waalse territorium beroep doen op meer dan 100 aktieve medewerkers. De Waalse wandelorganisatie ging op dit voorstel niet in. Waarom? Omdat er al een een parallel GR-pad loopt, helemaal niet in het teken van de Compostela-tocht maar wel ruwweg parallel lopend dus. Die GR-route is de sinds de jaren '70 uitgewerkte GR14.

> Anderzijds was het voor de initiatoren van Via Arduinna geen optie om de route zomaar in het spoor van GR 14 te laten lopen. Het concept van de hele hoofdroute van Via Arduinna is dat ze zo direkt mogelijk moet lopen over aangename paden van Luik en/of Aken, via Saint –Walfroy. Die direkte weg krijgt voorrang op gekronkel om nog mooiere paadjes op te zoeken. En uiteraard werd prioritair gekeken om plaatsen te verbinden die sterk met pelgrimstradities zijn gelinkt.

> Via Arduinna zomaar enten op GR 14 was voor de initiatoren van Via Arduinna dus geen optie, het uitgangspunt voor dit GR-pad is volledig verschillend. Zo'n route kan dan ook niet worden ingepast in het pelgrimsnet als een 'historisch pad naar Santiago de Compostela', zoals dat bij nogal wat zogenaamde pelgrimspaden wel is gebeurd (vb de aaneenrijging van bestaande oude GR-trajecten om GR 654 naar Vézelay te realiseren). Bovendien wordt nogmaals benadrukt dat de route een redelijk direkt zuidelijk verloop moet hebben. (Een lange kronkel door het woud van St-Hubert, zoals bij GR14, past hier niet in). Een eigen Via Arduinna is wél een echt pelgrimspad in wording stellen ze.

> Contacten met S.G.R. op provinciaal niveau leidden dus niet tot samenwerking. Er was wel belangstelling vanuit GTA-Maison de la Randonnée (initiator van oa de Transardennaise®), gevestigd op de route zelf! (Sainte-Ode). Hier vormt het obstakel dat het niet de bedoeling is van de Via Arduinna een commercieel produkt te maken.

Een uitsnede van de Europese kaart met hoofd- en secundaire wegen naar Santiago de Compostela, zoals uitgetekend in de jaren '80 door het Centre Européen d'Etudes Compostellanes' van René de la Coste-Messelière, de man die mede de rage van 'moderne pelgrimstochten' naar Santiago op gang bracht sinds die jaren '80. We herkennen er ondermeer de Niederstrasse op, momenteel ruwweg voor een deel gevolgd door GR 128 Vlaanderenroute. Voor Wallonië zien we mooi hoe de Ardense ruggen als hindernis worden omzeild, door noordelijk van de Ardennen door de Maasvallei te lopen (de huidige Via Mosana) of een minder belangrijke weg ten zuiden via de Ardennen te volgen (via Bastogne, Aarlen en Verdun. In oranje tekenden we het geplande traject van Via Arduinna dwars door de Ardennen.

> Met de Fransen is het ook moeilijk communiceren. Dadelijk aan de B-Fr grens komt Via Arduinna immers door een grensgebied van drie verschillende Franse departementen, wat volgens de initiatiefnemers de zaken erg compliceert qua aanspreekpunten.
> Noordelijk zijn er plannen voor toenadering met de Duitsers, maar eigenlijk staat men nog nergens.
> Uiteraard speelt hier ook de Europese subsidiëring van grensprojecten mee. Voor de financiering van de uitwerking op het terrein werd opnieuw een aanvraag voor Europese steun gedaan. Nog breder bekeken zoekt men voor de Via Arduinna Europese erkenning als culturele weg, deel uitmakend van Santiagoroutes die, vertrekkend vanuit Denemarken en Polen, naar Santiago lopen. Vzw 'Défense de la Semois' hoopte al van bij het begin dat Via Arduinna op termijn onderdeel zou uitmaken van de grote Santiagoroutes.
> Bij de organisatiestructuur van de Via Arduinna wil men zich echter ook beperkten in partners, waarbij in de eerste plaats wandelorganisaties en Santiagoverenigingen de voorkeur krijgen.

> De uitgave van een topografische gids over de Via Arduinna lag in 2005 nog niet in het verschiet en 15 jaren later is dat nog steeds niet gebeurd. Men wil voorlopig verder werken met het huidig systeem van topofiches per nieuw opengesteld traject.

> Tussen 2005 en 2016 bleef echter enkel het deel van 20 km tussen Suxy en Orval + variant traject van 25 km gemarkeerd met een eigen bewegwijzering. Je bleef dus letterlijk in een rondje van 45 km draaien. Wel een mooi traject op de rand van Ardennen en Gaume langs een aantal boeiende plaatsen maar zo'n geïsoleerd deel heeft natuurlijk weinig zin als Santiagoroute. Door gebrek aan onderhoud aan de padmarkering begon zelfs dat kleine deel stilaan in het niks te verdwijnen. In 2010 werden in Frankrijk wel Ardense trajecten bewegwijzerd door nieuwe lokale Franse groepen maar de link naar de Belgische Ardennen kwam er aanvankelijk niet. Het leek er in de loop van jaren '10 op dat Via Arduinna een project werd dat stilletjes weer uitdoofde. Dat had ongetwijfeld ook te maken met het droogvallen van financiële steun. Voor het deel tussen Suxy en Orval was immers een binnen enkele jaren een stevig budget beschikbaar, dankzij plaatselijke, Waalse en zelfs Europese steun. Eens dat geld opgesoupeerd werd het stil rond Via Arduinna.

> Het pelgrimsproject kwam weer in een stroomversnelling vanaf 2016. Contacten met de vereniging rond Via Arduinna (nu voornamelijk gecentreerd rond de persoon van Samuel François) en met pelgrimsassociaties over de Franse grens, leidden er toe dat in 2016 een verbinding werd bewegwijzerd vanaf Orval zuidelijk Frankrijk in.

> Aan Belgische zijde legde Laurent Breuskin van de basiliekvereniging 'Les Hubertins' van Saint-Hubert contacten met Samuel François, om Via Arduinna langs de aloude pelgrimsstad te laten lopen. Dat leidde tot resultaat en ondermeer dankzij de verkoop van oude postzegels van de basiliek kon na meer dan 10 jaar ook een tweede topo-fiche worden aangemaakt. Laurent Breuskin is overigens de zoon van Jean Breuskin, mede-initiator van de attraktieve Ardense woudwandelroute "Entre lesse et Lomme".

> Er kwam eindelijk ook een officiële website voor Via Arduinna. Vanuit de aloude Europese Vereniging voor Eifel en Ardennen (EVEA) kwam er ook fianciële steun. Belgische afgevaardigde voor EVEA is momenteel immers Bruno Echterbille, die bij Via Arduinna ook als sinds de jaren '00 zijdelings betrokken was.

> Zo kwam Via Arduinna weer helemaal op de rails. Nog twee topo-fiches werden gepubliceerd, zodat het deel tussen Tenneville en Orval (zo'n 80 km) inmiddels helemaal beschreven is.

> In 2017 en 2018 werd de bewegwijzering voor Via Arduinna op het terrein gerealiseerd. Dat kon met steun van de Waalse overheid, die de inmiddels geheel nieuwe markeringstekens voor Via Arduinna erkende en de bewegwijzering subsidieerde. Tijdens de zomer van 2019 werd de bewegwijzering helemaal afgewerkt op de ganse hoofdroute van Via Aduinna, van Malmedy tot Vitry-le-François. Een belangrijke mijlpaal.

> En zo kabbelt het lange proces tot de realisatie van deze aantrekkelijke moderne pelgrimsroute via vrijwilligerswerk rustig voort. Bijna 20 jaar zijn er ondertussen voorbij, sinds het eerste idee voor Via Arduinna werd gelanceerd.

"The road is long, with many of winding turns
That lead us to who knows where, who knows where?".
(songtekst Hollies)

Wordt vervolgd...