> We pikken weer aan op De Groene Wandeling vanaf het gemeentehuis van Evere, gelegen op 500 meter van het Everse treinstation.

> Rechtdoor (J. de Paduwaplaats) rechts van de kerk en achter de kerk links meedraaien en dadelijk rechts. We lopen nu over een wijkstraat met lintbebouwing en kruisen kort na elkaar een paar straten. Steeds rechtdoor. Fietsers nemen de derde straat rechts maar wie te voet onderweg is over De Groene Wandeling vervolgt nog ever verder rechtdoor om in het verlengde van de straat een wandelpad te nemen. Na amper een paar meter rechts een pad op van rode kiezel. Het loopt tussen keurige rijen boompjes om helemaal op het einde naar links weer het fietstraject te vervoegen.
> Langs kantoorgebouwen in de Leon Grosjeanlaan om voorbij een rotonde rechtdoor en onder de ringweg te wandelen via een verkeerstunnel onder de snelweg E40. Aan de andere kant staat nog een infobord over De Groene Wandeling. We zijn in Sint-Lambrechts-Woluwe gearriveerd, waar de rabiate Vlamingenhater Olivier Maingain als burgemeester de plak zwaait.

> Variant voor fietser en eventueel wandelaars: Nadat je voor het eerst de Woluwe bent overgestoken blijf je nog een 200 meter rechtdoor wandelen over de Hippokrateslaan om dan rechts de Mounierlaan te nemen. Na 50 meter kom je langs Hof ter Musschen.

Evere
> 1000 jaar lang is Evere een landelijk Vlaams dorpje gebleven, daar kwam pas verandering in in de loop van de 19de eeuw en vooral in de 20ste eeuw. Het lijkt erop dat Evere vanaf de 19de eeuw vanuit het nabije Brussel werd bekeken als een gemeente waarin volop ruimte was om grote ruimtelijke projecten te realiseren die niet meer pasten in volgebouwd Brussel-stad. En blijkbaar was in Evere voor alles plaats, waardoor een wel erg contrastrijk en onsamenhangend conglomeraat ontstond, met verspreid gelegen nog wat overgebleven restjes groen.
> Zo neemt de enorme begraafplaats van Brussel bijna een tiende van het Everse grondgebied in beslag. Begin 20ste eeuw kwam hier het Brusselse vliegveld Evere-Haren, lang voor naar Melsbroek en nog later Zaventem werd uitgeweken. Over het Everse grondgebied werden in die tijd ook nogal wat verkeersaders doorgetrokken: brede boulevards naar Brussel, de E40 en een aantal spoorlijnen. De NAVO vestigde zich ook op de grens van Evere en tussenin ontwikkelden zich woonwijken in allerlei stijlen. De voorbije decennia vonden ook Europese instellingen een stek in Evere. De gemeente profileert zich vandaag nog graag als een dorp in een stad, hoewel dat beeld toch sterk voor interpretatie vatbaar is.

Gemeentehuis Evere
> Een sterk uitbreidende gemeente had ook een nieuw gemeentehuis nodig. Er werd gekozen voor het modernistische ontwerp van architect Robert Rousseau. In een soort 'pakketbootstijl', werd het nieuwe gebouw hier in 1939 opgetrokken, bestaande uit een structuur van gewapend beton, aangekleed met gele tegels.

Het sloot aan bij een gelijkaardige stijl van sommige huizen in de nieuwe Onze-Lieve-Vrouwwijk die voor de luchthaven van Evere-Haren werd opgetrokken tijdens het interbellum, met name de ronde vormen. Vliegtuigen waren in die tijd immers nog 'luchtschepen'. Tegen de gevels van het gemeentehuis kan je 3 basreliëfs zien uit 1987. Een ervan toont het wapenschild, de andere 2 zijn een ode aan de witlooftelers en baksteenbakkers.

> Je kunt op dit kerkhof gerust uren vullen over de brede wandelwegen tussen de rijen grafzerken. Het is raar genoeg in principe verboden om foto's te nemen. Het kerkhof wordt bewaakt en is elke dag (behalve maandag) toegankelijk tussen 8u30 en 16 u.

Olympiades
> Dit bedrijvenblok met een oppervlakte van bijna 13.000 m² aan kantoren, werd opgetrokken door bouwpromotoren half jaren '00. Het werd na de bouw in 2007 verkocht aan een investeringsgroep voor 40 miljoen €. De reuze-'metalen bloempot die er voor staat, is van kunstenaar Olivier Strebelle, een man die in zijn zeer lange kunstcarrière talloze monumenten in België verwezenlijkte. Dit werk symboliseert de samensmelting van aarde en lucht maar je mag er volgens Strebelle in zien wat je wil...

> Meer dramatisch is het verhaal van de kleine Jeanne Van Calck. Ze was amper 8 jaar toen ze in 1906 werd vermoord door een pedofiel. Ze stierf aan de alcohol van 50 % die de ontvoerder haar eerst had doen drinken. Haar lichaam werd in stukken gesneden terug gevonden. Dit drama veroorzaakte zo'n verontwaardiging in Brussel en ver daarbuiten dat de krant Le Soir voor de grafzerk een geldinzameling deed. Er bevinden zich 2 kisten in het graf, een voor het lichaam en een voor de benen. De dader van de gruwelijke misdaad werd nooit gevonden. Elders bevindt zich op de begraafplaats ook een rustzone voor de slachtoffers van de Innovation-brand in 1967, die 325 doden eiste. Daarnaast bevinden zich ook militaire graven voor zowel Belgische als buitenlandse soldaten.

Het wafelmosselijzer
> Dit grappig monument is een ode van twee jonge kunstenaars (Sébastien Boucherit / Jérôme Desert) aan twee toppers uit de Belgische eetcultuur: de mossel en de Brusselse wafel. Dit kunstwerk kaderde in een tentoonstelling in 2012 van 35 andere werken onder het thema ''Brusselicious', waarbij de culinaire geneugten van Brussel op kleurrijke en monumentale wijze in het stadsbeeld werden geplaatst.

> Humor met zelfs een pikant sausje op de begraafplaats van Brussel? Ook dat is mogelijk. De platte grafsteen voor Faithfull Munnoo (let op de voornaam die 'trouw' betekent) draagt de tekst 'erected by his mistresses' (opgericht door zijn maitressen) en daarbij kan het woord 'erected' wellicht ook op een dubbele wijze worden geïnterpreteerd... Wellicht een inside joke van zijn maten die het kerkhoftoezicht destijds niet echt door had.

Kerkhof Evere - Brussel
> Met een oppervlakte van maar liefst 38 hectaren (ongeveer 800 meter x 450 meter) is het kerkhof van Evere-Brussel het grootste in het Brusselse Gewest. Rond 315.000 doden liggen er, het hoogste aantal van alle dodenakkers in het Brusselse.
> Door de snelle Brusselse bevolkingsaangroei tijdens de 19de eeuw en het 'vollopen' van de drie Brusselse kerkhoven aan de rand van de oude stadsomwalling, moest op zoek worden gegaan naar voldoende ruimte voor een nieuwe en grotere Brusselse begraafplaats. Die ruimte werd gevonden in het toen landelijke Evere, in vogelvlucht op 5 km van het Brusselse centrum. Aldus kocht Brussel hier grond in 1874 om er in 1877 zijn eerste dode te begraven.
> Nieuw voor die tijd was dat de begraafplaats werd ingericht als landschapspark, waarbij rechte lanen werden gecombineerd met bochtende padpatronen en er werden een massa bomen aangeplant. Het parkontwerp is van Louis Fuchs, de ontvangstpaviljoenen in 'neo-etruskische stijl' van architect Victor Jamaer. Deze begraafplaats zou vandaag ook maar liefst een 40 kilometer aan hagen tellen!

> Het kerkhof was zo groot dat er rond 1918 zelfs korte tijd een Brusselse tramlijn door het kerkhof werd getrokken. Het was mogelijk om op die tramlijn een speciaal lijkrijtuig te laten rijden. Aangezien deze begraafplaats als park werd ingericht, komt er ook 'parkfauna' voor: eekhoorntjes, fazanten en konijnen. Het bewakingspersoneel beschikt zelfs over een karabijn om konijnen mee af te schieten! Oorspronkelijk wou men het kerkhof opdelen in een gescheiden zones voor rijken en armen, dat voorstel werd echter niet goedgekeurd.
> Tussen de prominenten die hier naar stof en aarde terugkeren zijn ook Brusselse burgemeesters wiens namen ook zijn vereeuwigd in de namen van de Brusselse boulevards, pleinen en buildings: Charles de Brouckère, Jules Anspach, Karel Buls, Emile De Mot en Adolphe Max. Behalve nog een pak Brusselse bourgeoisie herbergt deze begraafplaats ook de graven van ondermeer Adrien de Gerlache (bekend van de eerste internationale zee-expeditie met de Belgica naar Antarctica), Alexandre Decommune (misschien wel de eerste Belg die Congo exploreerde en die de twijfelachtige eer had voor Leopold II met de ongeletterde dorpschefs verdragen af te sluiten en zo hun gronden te confisqueren), Adolphe Quetelet (astronoom, wiskundige, socioloog), François van Campenhout (componist van het Belgisch volkslied 'Brabançonne'), Henri Beyaert (architect van grote Belgische gebouwen), Robert Goldschmidt (uitvinder en verfijnde toepassingen van nieuwe technologie, oa microrfilm, eerste Belgische zeppelins, draadloos telegrafienet met Congo, enz.). Onder de meer recente 'aanwinsten' op de begraafplaats bevindt zich ook Paul Vanden Boeynants (Polle Pens), ex-eerste minister en notoir fraudeur.

Hof Ter Musschen
> Het idyllische Hof Ter Musschen is een overblijfsel van de tijd dat het hier nog een en al boerenland was. Deze hoeve van de familie Draeck was tot 1979 in bedrijf, van hieruit werd zo'n 35 hectaren land beheerd in de Woluwevallei. Delen ervan gaan terug tot de 18de eeuw, met nog sporen uit de 15de eeuw. Op de natte hooiweiden die ontstonden door drooglegging van vijvers, werden ondermeer Brabantse trekpaarden gekweekt. Begin jaren '80 waren de gebouwen klaar voor de sloop maar in 1988 kregen ze een beschermd statuut.

Park Roodebeek
> De Groene Wandeling loopt niet door dit sterk heuvelend bosgebied van 4,5 ha maar het is wel toegankelijk. Zoals we tijdens de eerste etappe in het Ossegempark zagen, zijn de scherpste hellingen ook hier gedeeltelijk het gevolg van de ontginning als zand- en steengroeve (rond 1880). Nadien behoorde het parkdomein tot twee villadomeinen.

Het toeval wil dat de eigenaars van beide villa's kort na elkaar stierven in de jaren '40. De ene, weduwe Devos, had geen erfgenaam en schonk het domein aan de gemeente, op uitdrukkelijke voorwaarde dat het publiek toegang kreeg tot het park en de gebouwen als museum zouden worden ingericht. De andere eigenaar, kunstschilder Constant Montald, stierf in 1942 bij een verkeersongeval en had slechts een verre erfgenaam. Die was niet geïnteresseerd en verkocht het eveneens aan de gemeente. Sint-Lambrechts-Woluwe heeft niet lang gewacht en stelde Park Roodebeek met veel spektakel in 1948 officieel open. Het natuurbeheer is in handen van ondermeer vzw Natura Roodebeek.

> Als je tussen de Steenbokwijk en de Andromedawijk De Groene Wandeling even verlaat en de Karreweg volgt, dan kom je bij het gemeentelijk museum, het vroegere huis van het kinderloos echtpaar Devos (open enkel op weekdagen). Wandel de Karrestraat verder uit en ga in de Roodebeekstraat links. Als je dan het eerste wegje links neemt, dan ontdek je een klein dierenpark, kiosk en speelpark langs de achterkant van het trapgevelhuis Devos.

> Als je de Roodebeekstraat nog wat verder volgt en dan de volgende weg links neemt, dan kom je bij het voormalige huis van Constant Montald, waarvan grote muurankers in de gevel van dit cottagehuis met art-nouveau-elementen je vertellen dat het werd gebouwd in 1909. In het bospark ontdek je een aantal oude bomen. Het park staat nogal onder druk van de vele lokale bezoekers.

Hof Ten Berg
> Deze voormalige hoeve is verbonden met de prille geschiedenis van de streek rond Sint-Lambrechts-Woluwe. Tot in het eerste millenium was dit deel van de Zenne- en Woluwevallei wellicht nog helemaal bebost. Onderdeel van het Grote Kolenwoud, dat over de eeuwen heen werd terug gedrongen tot het huidige Zoniënwoud. Op het ontgonnen land kwamen grote hoeven, onder de controle van abdijen en kloosters. De monniken kregen gronden geschonken van de wereldlijke machthebbers van die tijd, waaruit ze inkomsten puurden via landbouwopbrengsten.

> Zo'n hoeve was Hof ten Berg, waarvan in akten al melding werd gemaakt in het jaar 1117. Het was een cijnshoeve van de abdij van Vorst. In de middeleeuwen moet Hof ten Berg over zowat 100 hectaren wei- en akkerland hebben beschikt, evenals een watermolen op de Woluwe.
> Aan die macht van de kloosters kwam een eind met de Franse Revolutie, waarbij alle goederen en bezittingen van de abdijen verbeurd werden verklaard. De hoeve en haar landerijen werden opgekocht door burgemeester François De Clerck, zoals velen in die tijd een collaborateur met de Fransen die zijn kans schoon zag om voor een prikje groot eigendom op te kopen. Onder zijn erfgenamen versnipperde die grote landeigendom.
> Wat vandaag nog rest van de hoeve zelf is het woonhuis dat er wellicht nog nooit zo piekfijn bijlag en tot sociale woningen omgevormde stallen. De omgeving van flatgebouwen staat als een tang op een varken. Hof ten Berg stond trouwens te koop in 2013 toen we er langs wandelen. Dit beschermd middeleeuws optrekje (1750) tussen de Lambrechtse flats, is van jou voor de ronde prijs van...1 miljoen €.

> Men wou hem in Sint-Lambrechts-Woluwe eerst plaatsen op het hoogst gelegen deel van de gemeente, in de De Cuyperstraat (waar we daarstraks langs liepen), maar het gemeentebestuur kiest dan toch voor de vallei van de Woluwe, als compensatie voor de grote openbare werken die er in die tijd hadden plaats gevonden. Men wil de vallei enigszins attraktief houden en een windmolen past in dat plaatje, hoewel de ligging niet ideaal is om wind te vangen.
> Hij wordt in 1964 daar opengesteld als de enige nog draaiende windmolen in het Brusselse. Een attraktie voor het stadspubliek. In de jaren '70 ebt de interesse wat weg en bovendien loopt 'de verbrande molen' grote schade op rond 1980 door... brand. Na jaren onderhandelen wordt de windmolen rond 1986 gerestaureerd door een gespecialiseerd bedrijf uit het Kortrijkse en hij wordt ook wat verplaatst om beter wind te vangen. Het beheer is ook vandaag nog in handen van de gemeentelijke diensten en bij gelegenheid wordt hij af en toe nog eens open en in werking gesteld. De rustbanken in het groen nodigen uit voor een aangename rustpauze.

Verbrande Molen
> Voilà, nog een verrassing in het Brusselse, een windmolen in een decor van flatgebouwen. Hij is bovendien ook nog maalvaardig, hoewel hij hier eigenlijk niet zo'n lange geschiedenis heeft. Deze windmolen staat hier immers pas sinds 1964. Niet zo ongewoon in het verleden dat molens vaker werden afgebroken om in een andere dorp weer te worden heropgebouwd. Dat is ook met de zogenaamde 'Verbrande Molen' het geval.
> Het verhaal van deze molen begint rond 1767 in het Henegouwse grensdorpje Esplechin, waar hij werd gebouwd, mogelijk als vervanger van een oudere molen. In 1919, na WO I, ondergaat de molen nog een grondige restauratie. Rond 1937 wordt hij gekocht door een liefhebber van windmolens, een zekere Dokter Duthois, die hem laat verplaatsen naar een heuvel bij het dorp Arc-Ainières. Hij wordt er opgebouwd op een plek die sinds een oude molen daar afbrandde, in de volksmond is gekend is als 'Moulin Brulé' (verbrande molen). Rond 1960 overlijdt de dokter en zijn weduwe ziet het niet zitten om de inmiddels weer vervallen windmolen op te knappen. Het toeval wil dat via een Woluwse vriend van de familie Duthois de molen wordt aangeboden aan de gemeente Sint-Lambrechts-Woluwe.

> SABENA nam de gebouwen in 1990 in erfpacht van de gemeente op voorwaarde dat ze de gebouwen grondig zouden restaureren met respect voor het oorspronkelijk uitzicht. Die restauratie gebeurde in 1993-'94. Delen werden haast volledig heropgebouwd. SABENA gebruikte de hoeve voor vergaderingen, feesten en als sociale zetel. In 2001 ging SABENA echter failliet. Er bestond enkele jaren onzekerheid over de toekomst van de hoeve. De NV Hof Ter Musschen nam in 2006 de erfpacht over.
> Schijn bedriegt wat want achter de fraaie bakstenen gevels schuilt vandaag modern design. De hoeve wordt gebruikt door gerenommeerde bedrijven voor seminaries, feesten en vergaderingen maar ook voor bruiloftsfeesten en andere exclusieve feestjes. Behalve de hoofdgebouwen is er ook nog een bakhuis en een boomgaard en nat weiland met hagen en struweel. Dat nat hooiland wordt als waardevol natuurgebied beheerd door de Milieucommissie Oost-Brussel (MOB).

> Langs het monument van 'het wafelmosselijzer' en de spoorlijnbrug over en op het kruispunt wat zigzag door een parkje bij het opvallende kantorenblok van Olympiaden.

> Een kasseiwegje tussen groen gaat verder over op een pad langs de superlange muur van de begraafplaats van Brussel-Evere. Op het einde links tot de kerkhofingang

> Hier staat een infobord over De Groene Wandeling. We lopen langs de Sterrenbeeldenwijk van Sint-Lambrechts-Woluwe, aangelegd op braakland in de jaren '50 voor de middenklasse. In 1958 werd de wijk ingehuldigd. Er werden toen al garages voorzien bij de woningen. De doortrekking van de E40 tussen 1972 en 1974 bekende voor de inwoners een stevige verstoring van de nachtrust. Het stratenpatroon bestaat vooral uit een netwerk van doodlopende straten die de namen van sterrenbeelden hebben en waarin een driehonderdtal traditionele huizen liggen.

> Hier begint de derde etappe in de gidsen van De Groene Wandeling, onze eigen tweede etappe verlengen we echter met nog wat kilometers.
> Over een asfaltwegje splitsen we achter wat woningen weer even af van het fietstraject van De Groene Wandeling. We lopen nu door de Steenbokwijk van Sint-Lambrechts-Woluwe, aangelegd in 1963-'64

> Eens op de Andromedalaan gaan we links tot op de Tweehuizenweg. Onderweg lopen we langs een reeks lelijke gedrochten van flatgebouwen. Aan de rechterzijde ligt het bospark van Roodebeek.

> Op de kruising van de Andromedalaan met de Tweehuizenstraat, kiezen we licht rechts nu voor een 'groen weggetje' (afsplitsing met het fietstraject) dat door een groen lint loopt, waarachter wijken en woonhuizen liggen, niet altijd even goed verstopt. Enkele snelle padwissels in deze groene buffer van Sint-Lambrechts.

> Na zoveel overdaad aan grafzerken tijd voor spijs en drank. Bistro-brasserie le Rustique tegenover de monumentale kerkhofingang was een slechte keuze, met name voor de onverschillige en onvriendelijke bediening. Beter buiten, we volgen de rechte en oninteressante Kerkhof van Brussellaan die tussen de begraafplaats en de kerk van Evere loopt met tussenin een rotonde. Meer horeca in de buurt van de kerk bij de Leuvensesteenweg en wellicht met een meer vriendelijke bediening.
> Die Leuvensesteenweg (N2) is trouwens sinds de middeleeuwen een van de belangrijkste wegen van Brabant. Ze verbond de eerste hoofdstad van Brabant, Leuven, rechtstreeks met Brussel. Het huidige tracé is 17de eeuws. Op de weg werd ook een van de eerste tramlijnen aangelegd in de 19de eeuw, de tram werd toen nog getrokken door paarden.

> Smaakloze kantoor- en woongebouwen duiken uit het groen op, de volgende nog lelijker dan de vorige. Eigenlijk een triest beeld van wansmaak, architectuur zonder karakter en ziel. Het werk van bouwpromotoren met als doel enkel snel winstbejag. Ik moet er aan toevoegen dat ik 'in een vorig leven' zelf aan de bouw van zo'n gedrocht heb meegewerkt hier in Sint-Lambrechts-Woluwe, meer precies: ik heb van een van die koude buildings (nabij de De Cuyperstraat waar we straks langs komen) de klinkeropritten mee aangelegd. Dat was in een natte zomer met veel geploeter in slijk. Het versterkt misschien mijn negatief beeld dat ik van deze omgeving heb, maar oordeel zelf.

> Het pad daalt naar de Avenue M. Thiry, we volgen ze naar rechts en nemen de eerste links. Vervolgens eerste rechts, de Tiendagwandlaan. Volgende weer links (De Cuyperstraat) en weer eerste rechts wat verder. We komen hier voorbij een oude herenhoeve die er aan herinnert dat ook hier tot 100 jaar geleden het leven nog draaide rond landbouw en boerenleven.

> Van Hof ten Berg dalen we verder de vallei van de Woluwe in. Bij de brede en drukke Woluwelaan eindigt de derde etappe in de kaartengids. Zelf wandelen we nog een kilometer verder. De Woluwelaan oversteken en onmiddellijk een paadje op dat langs de verrassend zuivere Woluwe loopt. Fietsers nemen dat paadje niet maar vervolgen even rechtdoor over de Hippokrateslaan en gaan dan rechts. Dat traject voor fietsers is trouwens ook een aanrader voor wandelaars omwille van de historische bezienswaardigheden. Daarom verkennen we voor dit verslag beide trajecten.

> Het voetgangerstraject volgt de Woluwe stroomopwaarts. Hoewel de Woluwelaan vlakbij parallel loopt is het best prettig wandelen hier, eindelijk nog wat groen. De Groene Wandeling zal de Woluwevallei over enkele kilometers volgen.
> In de buurt van Woluwe Shoppingcenter (ooit het eerste shoppingcentrum van België) is het voor vandaag genoeg geweest. Over Woluwe vertellen we alles in het volgende etappeverslag. Nog afsluiten met een pannenkoek in Brasserie Kwak om dan de brede Woluwelaan over te steken en zo tot het busstation Roodebeek te wandelen. Na deze etappe kan De Groene Wandeling er alleen maar groener op worden!

> Het wegje (Hof ter Musschedreef) dat door de fietsvariante van de GW wordt gevolgd, loopt na de windmolen licht dalend verder. Dit mooi, hol en gekasseid wegje is nog één van de weinige oude straatjes die de verstedelijking hebben overleefd. Het is eeuwenoud. Het arriveert op de Veldkapellaan waar je als voetganger naar rechts en 200 meter verder links weer kan aansluiten op De Groene Wandeling over de Vellemolenweg. Dit pad draagt de naam van een in 1956 afgebroken papiermolen op de Woluwe waar ook leer werd gelooid. Fietsers vervolgen rechtdoor in de Klakkedelle, bekend in de 17de eeuw als 'de straete van de Ellendighe Maria' (zie volgende etappe).

> Tijdens de volgende etappe zetten we de ontdekking van de Woluwevallei verder tot in haar brongebied.