Startpagina
> Wandelen > GR 121
> Een van de minst bekende langeafstandsroutes in België is de verbinding tussen twee van de grootste steden van België: een deel van Grande Randonnée 121 (GR 121) linkt hartje Brussel met 'de vurige Waalse stede' Luik over 162 km. Onderweg passeer je ook door de stad Waver, de kleine maar gezellige hoofdstad van de provincie Waals-Brabant. Beginnen en eindigen doe je dus in een verstedelijkte omgeving, al moet gezegd dat de doortocht van Brussel je langs een aantal verrassende plekken leidt en bijzonder afwisselend en groen is. Vanuit Brussel loopt GR 121 trouwens nog honderden kilometers verder door Wallonië en verder Frankrijk in. Dat komt hier niet aan bod.
> Ondanks de stedelijke passages loopt GR 121 echter grotendeels door landelijk gebied: Waals-Brabants en Luiks Haspengouw, langs dorpen waar je in je leven nooit zou terecht komen, was het niet dat de witrode streepjes van de padmarkering je er langs leiden. Ooit gehoord van de 'vrije republiek Bléhen' bijvoorbeeld, of van dorpen als Yernawe of Avernas-le-Bauduin? Veldwegen leiden je van dorp naar gehucht en omgekeerd. Eens de Luikse agglomeratie genaderd, wandel je door wijken en landschappen waarin nog duidelijk de sporen van vergane economische glorie te merken zijn, vaak gerelateerd met de vroegere steenkoolmijnen. Afdalen naar hartje Luik doe je over een indrukwekkende trappenberg.
> Dit Waalse wandeltraject bestaat officieel sinds 1987, aanvankelijk als GR 579, vandaag als onderdeel van GR 121. Het wordt weinig bewandeld. Een route voor wie wil gaan waar anderen niet gaan. In dit verslag vertellen we je er alles over.
> Ondanks de stedelijke passages loopt GR 121 echter grotendeels door landelijk gebied: Waals-Brabants en Luiks Haspengouw, langs dorpen waar je in je leven nooit zou terecht komen, was het niet dat de witrode streepjes van de padmarkering je er langs leiden. Ooit gehoord van de 'vrije republiek Bléhen' bijvoorbeeld, of van dorpen als Yernawe of Avernas-le-Bauduin? Veldwegen leiden je van dorp naar gehucht en omgekeerd. Eens de Luikse agglomeratie genaderd, wandel je door wijken en landschappen waarin nog duidelijk de sporen van vergane economische glorie te merken zijn, vaak gerelateerd met de vroegere steenkoolmijnen. Afdalen naar hartje Luik doe je over een indrukwekkende trappenberg.
> Dit Waalse wandeltraject bestaat officieel sinds 1987, aanvankelijk als GR 579, vandaag als onderdeel van GR 121. Het wordt weinig bewandeld. Een route voor wie wil gaan waar anderen niet gaan. In dit verslag vertellen we je er alles over.
Voorstelling
Padgeschiedenis
Routekarakter
Hoe is dit verslag opgebouwd?
> Op de volgende pagina brengen we een lijstje met praktische wandelinformatie voor wie zelf op pad wil gaan over GR 121.
> Daarna gaan we ook echt op pad. In 6 etappes geven we een sfeerbeeld van de tocht. 'Life on the road' dus.
> Dit is geen officiële site over GR 121, enkel een subjectief wandelverslag. Contacteer de Waalse vereniging Les Sentiers de Grande Randonnée voor meer info, in hun (franstalige) topogids over GR 121 vind je nog veel meer info.
> Op de volgende pagina brengen we een lijstje met praktische wandelinformatie voor wie zelf op pad wil gaan over GR 121.
> Daarna gaan we ook echt op pad. In 6 etappes geven we een sfeerbeeld van de tocht. 'Life on the road' dus.
> Dit is geen officiële site over GR 121, enkel een subjectief wandelverslag. Contacteer de Waalse vereniging Les Sentiers de Grande Randonnée voor meer info, in hun (franstalige) topogids over GR 121 vind je nog veel meer info.
> Als je zoekt naar een uitdagende route in wilde natuur en met stevige hoogteverschillen, dan is GR 121 Brussel - Luik niet echt je ding. Misschien meest kenmerkend voor deze langeafstandswandeling is de lange doortocht over het Brabantse leemzandplateau. Supervruchtbaar akkerland en dus uitgestrekte velden met 's zomers wiegend graan en eerder saaie maisvelden. Die weidsheid van die landschappen heeft ook best charmes.
> De rijke opbrengsten van de velden wordt weerspiegeld in de vele vierkantshoeven, tiendenschuren en hoevekastelen die je onderweg passeert. Die zijn echter ook kenmerkend voor het vandaag verfoeide feodale systeem, dat zowat 800 jaar over dit boerenlandschap heerste. Dorpskernen ontwikkelden zich in Haspengouw vooral in de 10de - 12de eeuw, daar waar monniken en adel versterkingen en kasteelhoeven lieten bouwen om de vruchtbare landen te exploiteren. Simpele boeren zaten gevangen in een leven waarbij ze uit de hand van hun broodheren moesten eten, ten koste van noeste arbeid. Een systeem dat pas doorbroken werd in de nasleep van de Franse Revolutie eind 18de eeuw. Zoals je zelf kunt merken aan de aard en stijl van die machtige landgoeden hadden adel en kerk vaak onmiskenbaar grote rijkdom vergaard. De bouwsels die je onderweg regelmatig aantreft, zijn indrukwekkende relicten van die tijd.
> Misschien kun je deze route soms ook als eentonig ervaren. Onverwachts duikt er dan toch weer iets op dat verwondering oproept, zoals de tuinwijken in Brussel, de 'vrije republiek Bléhen', de Romeinse tumuli, de terril Espérance of het 'dambordkasteel' van Jehay.
> Misschien kun je deze route soms ook als eentonig ervaren. Onverwachts duikt er dan toch weer iets op dat verwondering oproept, zoals de tuinwijken in Brussel, de 'vrije republiek Bléhen', de Romeinse tumuli, de terril Espérance of het 'dambordkasteel' van Jehay.
> Starten en eindigen doe je trouwens in een sterk verstedelijkte omgeving. GR 121 vertrekt niet aan de rand van Brussel en eindigt ook niet aan de rand van Luik. Je trekt telkens door tot in het hart van beide steden. Ook hier zorgden de vrijwilligers van de Waalse GR-paden voor trajecten die zo afwisselend mogelijk zijn. Lange doortochten in natuurgebieden en bossen zijn er eigenlijk niet, op de bijzonder mooie tocht door het Zoniënwoud na. Meestal zijn passages door bos of door wildere natuur vrij kort, open landschap is veel typischer langs het routetracé.
> Wie rust in uitgestrekte velden met een weidse horizon wil opzoeken, zal buiten de Brusselse en Luikse agglomeratie echter volop kunnen genieten van deze tocht. Je komt door een pak stille dorpen en gehuchten waar je in je leven nooit zou zijn terecht gekomen, was het niet dat je onderweg bent over GR 121...
> Wie rust in uitgestrekte velden met een weidse horizon wil opzoeken, zal buiten de Brusselse en Luikse agglomeratie echter volop kunnen genieten van deze tocht. Je komt door een pak stille dorpen en gehuchten waar je in je leven nooit zou zijn terecht gekomen, was het niet dat je onderweg bent over GR 121...
> Voor we de hele tocht afleggen in 6 etappes geven we op de volgende pagina een pak randinformatie vrijblijvend mee. Kan van pas komen voor wie ook plannen heeft om te voet van Brussel naar Luik te wandelen...
> Het plan om de steden Luik en Brussel te verbinden met een GR-route ontstond rond 1980. Een GR-overzichtskaart uit 1981 vermeld door een stippellijn een routeproject in planning tussen Brussel en Luik + een aftakking naar Hoei. Met zo'n nieuwe Grande Randonnée zou de verbinding worden gemaakt tussen de hoofdstad en de grote GR-paden van de Luikse Ardennen. Een gelijkaardige verbinding bestond al langer tussen Brussel en de Naamse Ardennen (GR 126). Het idee zou jaren later leiden tot 'GR 579'.
> Op 12 maart 1983 vindt er de jaarlijkse Algemene Vergadering van de Waalse GR-organisatie plaats, toevallig (?) in Bosvoorde. Thierry Maréchal, Brabants GR-afgevaardigde, presenteert er het itinerarium van een wandelroute tussen Brussel (Bosvoorde) en Luik (Angleur) via Tilff of Esneux. De verkenningen zijn dan grotendeels afgerond. Nog datzelfde jaar wil de Waals-Brabantse afdeling voornamelijk op initiatief van Thierry Maréchal en later Marc Blogie aanvangen met de bewegwijzering. Dat gebeurt ook effectief in de lente van 1983. Thierry Maréchal vraagt hiervoor deels de hulp van jongere leden van de populaire wandelclub Cercle Pégase.
> De route van 135 km wordt voor een deel geënt of verbonden met de GR's 512, 126 en 57 maar zowat het hele traject door Waals Haspengouw is nieuw. Het centrale GR-bestuur, toen vooral geconcentreerd in het Ardense deel van de provincie Luik, zag zo'n wandelroute niet meteen zitten. In het Waalse deel van Brabant waren er enkele sterk gemotiveerde GR-medewerkers die daar anders over dachten...
> Op 12 maart 1983 vindt er de jaarlijkse Algemene Vergadering van de Waalse GR-organisatie plaats, toevallig (?) in Bosvoorde. Thierry Maréchal, Brabants GR-afgevaardigde, presenteert er het itinerarium van een wandelroute tussen Brussel (Bosvoorde) en Luik (Angleur) via Tilff of Esneux. De verkenningen zijn dan grotendeels afgerond. Nog datzelfde jaar wil de Waals-Brabantse afdeling voornamelijk op initiatief van Thierry Maréchal en later Marc Blogie aanvangen met de bewegwijzering. Dat gebeurt ook effectief in de lente van 1983. Thierry Maréchal vraagt hiervoor deels de hulp van jongere leden van de populaire wandelclub Cercle Pégase.
> De route van 135 km wordt voor een deel geënt of verbonden met de GR's 512, 126 en 57 maar zowat het hele traject door Waals Haspengouw is nieuw. Het centrale GR-bestuur, toen vooral geconcentreerd in het Ardense deel van de provincie Luik, zag zo'n wandelroute niet meteen zitten. In het Waalse deel van Brabant waren er enkele sterk gemotiveerde GR-medewerkers die daar anders over dachten...
> Waals-Brabants GR-medewerker Jean-Claude Hallet had in de jaren '80 heel wat overtuigingskracht nodig om deze route te realiseren: "De 'GR Brussel - Luik' was al begin jaren '80 bewegwijzerd tot Geldenaken maar dan stokte het project. Als GR-lid heb ik Lucien Cailloux, toen voorzitter van de GR-organisatie, gecontacteerd. Hij wou aanvankelijk geen GR-pad in Brabants / Luiks Haspengouw. 'Het is in de Ardennen dat mensen gaan wandelen', zei hij! Ik kon hem uiteindelijk toch overtuigen. Ik herinner me ook een samenkomst van enkele GR-leden in café 'Le Ken', aan de Pont Kennedy te Luik. Lucien Cailloux doopte daar officieel Brussel - Luik met het GR-nummer 579. Ik ben altijd blijven zoeken naar het beste traject, zelfs tot bijna aan de Maas. Als padmarkeerder heb ik me wel beperkt tot het traject van Jodoigne naar Hannuit, tesamen met Julien Gerstmans en Fernand Petit."
(Interview door JP Engelbert)
(Interview door JP Engelbert)
> Er gaan wat jaren over maar met de uitgave van een beschrijvend wandelgidsje wordt de route dan toch volledig afgewerkt en opengesteld in 1987. Het tracé van GR 579 verschilde aanzienlijk van de huidige route die vandaag wordt gevolgd onder GR-nummer 121. Hoewel GR 579 toen al onder de naam Brussel - Luik (G.R.B.L.) de wereld inliep, was dat niet echt het geval. Je startte in de groene rand rond Brussel, aan het station van Bosvoorde. De eerste 15 km liepen in het spoor van de Vlaamse GR 512 (Diest - Geraardsbergen). Eens de taalgrens over voorbij Huldenberg, volgde GR 579 zijn eigen traject, dat de eerste kwarteeuw niet rechtstreeks door Waver passeerde. In zuidelijke richting ging GR 579 ter hoogte van Amay de Maas over om verderop in de Ourthevallei te eindigen in het Parc de Mary bij Esneux. Daar werd je verondersteld om je tocht naar de stad Luik verder te zetten via GR 57 over en boven de Ourthevallei. Het traject Zoniënwoud - Esneux - (GR 57 Angleur) was 158 km lang.
> GR 579 had in die eerste jaren van zijn bestaan nog een broertje, GR 579A, een tracé van zowat 33 km, dat aftakte ter hoogte van Avernas-le-Bauduin (tussen Landen en Hannuit) om te eindigen in de Maasvallei te Hoei, waar je kon aansluiten op GR 576 (Luikse Condroz). Het traject van GR 579A werd beschreven in de eerste gids van GR 579 maar enkele jaren later al werd het nummer GR 579A vervangen door GR 654.
> De reden voor het nieuwe nummer 654 was de creatie door vzw Grote Routepaden van een volledig nieuwe G.R. die de Kempen met de Condroz verbindt sinds 1993. Het traject van GR 579A in Wallonië sloot hier perfect op aan. Nieuw nummer dus maar om wandelaars met het eerste GR-boekje niet te veel in verwarring te brengen werd tot eind jaren '90 de bewegwijzering onder nummer GR 579A behouden. Vandaag bestaat GR 654 nog steeds, sinds 2018 onder de Vlaamse benaming 'De Loonse Route'. De routebeschrijving van het 33 km lange Waalse traject is opgenomen in de Vlaamse topogids over de volledige GR 654.
> Terug naar de hoofdroute. In de loop van de jaren '90 raakte het eerste wandelgidsje over GR 579 uitgeput, een heruitgave kwam er pas vele jaren later, in 2004. In de aanloop van die heruitgave werd de route grondig aangepast. Aanleiding was de ontwikkeling van GR-stadstrajecten.
> Waar tot eind jaren '80 passages door stadscentra bijna angstvallig werden vermeden, gingen de GR-verenigingen ook volop GR-tracés ontwikkelen in stedelijke omgevingen. Ongetwijfeld vormde het succes van een Frans GR-project als 'Paris à pied' voor inspiratie. Om GR-stadverkenningen en wandelcombinaties in Brussel mogelijk te maken werden daarom de tracés van bestaande GR's 12, 126 en 579 tot het hart van Brussel doorgetrokken. Zo werd de Brusselse Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal het nieuwe start- of eindpunt, hoewel de eerste kilometers eigenlijk in het spoor van GR 126 (Brussel - Semois) wordt gewandeld. Onderweg over GR 579 werd ook de Waals-Brabantse hoofdstad Waver niet langer links gelaten. Aan het oostelijke route-einde stak GR 579 niet meer de Maas over naar de Ourthe-vallei maar werd door aftakking ter hoogte van Jehay in noordoostelijke richting een rechtstreekse verbinding gemaakt met het Luikse stadscentrum via sterk verstedelijkt voormalig mijnbouwgebied.
> De landelijke passages door Waals-Brabant en Waals Haspengouw werden wel grotendeels onveranderd gelaten. De oude link vanaf het kasteel van Jehay naar de Ourthevallei te Esneux, werd gedeeltelijk gerecupereerd als 6,8 km verbinding naar de Condroz-route GR 576. Alles te samen werd met 148 km lengte, GR 579 vanaf 2004 10 km korter.
> Het was opnieuw Jean-Claude Hallet die het project tot realisatie van een nieuwe topografische wandelgids (2004) inhoudelijk in goede banen leidde. Dit keer een volwaardige kleurengids met ook veel foto's en topografisch kaartmateriaal. Ondanks de aanpassingen bleef GR 579 steeds een route in de luwte, mogelijk zelfs de minst populaire GR-route in Wallonië. In die mate, dat zelfs na 20 jaren de wandelgids niet uitverkocht geraakte.
> Het was opnieuw Jean-Claude Hallet die het project tot realisatie van een nieuwe topografische wandelgids (2004) inhoudelijk in goede banen leidde. Dit keer een volwaardige kleurengids met ook veel foto's en topografisch kaartmateriaal. Ondanks de aanpassingen bleef GR 579 steeds een route in de luwte, mogelijk zelfs de minst populaire GR-route in Wallonië. In die mate, dat zelfs na 20 jaren de wandelgids niet uitverkocht geraakte.
> In 2023 besliste de Waalse GR-vereniging om de wandelroute Brussel - Luik niet langer op zich te laten bestaan maar om het traject te integreren in een ander doorlopend GR-pad, GR 121.
> GR 121 is een ouder GR-pad, een lange aftakking van GR 12 Parijs - Brussel -Bergen-op-Zoom (- Amsterdam). We gaan er hier maar kort op in. Dat 'dochterpad' van GR 12, de 'GR 121', verbindt de Noordzee bij Boulogne-sur-Mer via Arras met Henegouwen en werd begin jaren '70 zowat gelijktijdig ontworpen en bewegwijzerd in Frankrijk en Wallonië. De Fransen wilden eigenlijk oorspronkelijk een pad Noordzee - Arras - Parijse regio maken. Op vraag van Waalse GR-medewerkers werd besloten om GR 121 vanaf Arras niet zuidelijk af te buigen maar noordelijk, naar de Belgische grens. Grenspunt werd de basiliek van Bon-Secours, niet ver van Valenciennes en het Natuurpark Skarpe-Schelde. Aansluiting op GR 12 in Waals-Brabant in het Bos van La Houssière bij 's Gravenbrakel en Virginal.
> GR 121 is een ouder GR-pad, een lange aftakking van GR 12 Parijs - Brussel -Bergen-op-Zoom (- Amsterdam). We gaan er hier maar kort op in. Dat 'dochterpad' van GR 12, de 'GR 121', verbindt de Noordzee bij Boulogne-sur-Mer via Arras met Henegouwen en werd begin jaren '70 zowat gelijktijdig ontworpen en bewegwijzerd in Frankrijk en Wallonië. De Fransen wilden eigenlijk oorspronkelijk een pad Noordzee - Arras - Parijse regio maken. Op vraag van Waalse GR-medewerkers werd besloten om GR 121 vanaf Arras niet zuidelijk af te buigen maar noordelijk, naar de Belgische grens. Grenspunt werd de basiliek van Bon-Secours, niet ver van Valenciennes en het Natuurpark Skarpe-Schelde. Aansluiting op GR 12 in Waals-Brabant in het Bos van La Houssière bij 's Gravenbrakel en Virginal.
> Het pad GR 121 is in de eerste plaats een idee van GR-leden Georges Yau uit Rijsel (Franse deel) en Richard Paesmans uit Pont-à-Celles (Waalse deel). Voor de bewegwijzering van het Waalse deel hebben - naast leden van diverse organisaties - voornamelijk leden van Les Amis de la Nature (Natuurvrienden) - pionierswerk geleverd: de afdelingen van Brugelette, Ecaussinnes en vooral de AN-afdeling van Ath. GR 121 werd in Henegouwen officieel ingewandeld onder de routebenaming 'Noordzee - Ardennen' op 21 april 1974, amper een half jaar na de officiële openstelling van het volledige Waalse deel van GR 12.
> Over het Franse deel tussen Boulogne en Arras verscheen reeds een eerste beschrijving in 1973. De aansluiting Arras - Bon-Secours werd enkele jaren later afgewerkt, zodat het volledige Franse deel in 1979 kon worden gepubliceerd in een nieuwe topografische gids. Over de jaren heen werd GR 121 zowel in Frankrijk als in Wallonië hier en daar 'bijgeschaafd' met betere trajectdelen maar het algemene routeverloop bleef behouden.
> Over het Franse deel tussen Boulogne en Arras verscheen reeds een eerste beschrijving in 1973. De aansluiting Arras - Bon-Secours werd enkele jaren later afgewerkt, zodat het volledige Franse deel in 1979 kon worden gepubliceerd in een nieuwe topografische gids. Over de jaren heen werd GR 121 zowel in Frankrijk als in Wallonië hier en daar 'bijgeschaafd' met betere trajectdelen maar het algemene routeverloop bleef behouden.
> Naarmate de Waalse GR-organisatie meer verankering kreeg in alle Waalse provincies, werd de bewegwijzering die door de verschillende wandelclubs werd verricht, stilaan verzorgd met eigen padmarkeerders. In 2009 werd GR 121 vanuit het Bos van La Houssière bij 's Gravenbrakel 62 kilometers doorgetrokken in Waals-Brabant, waarbij de Waals-Brabantse provinciehoofdstad Waver het nieuwe eindpunt / beginpunt werd. Enkele jaren eerder (2004) was er ook al een verbinding gemaakt tussen de toenmalige GR 579 en het centrum van Waver, zodat sinds 2009 GR's 121 en 579 op elkaar aansloten.
> Terug nu naar de oude GR 579 Brussel - Luik. In 2017 werd een deeltje uit het hoofdtracé geknipt, het rechtstreekse traject tussen Huldenberg en Pécrot. Het langere, variant traject via Waver werd volwaardig onderdeel van het hoofdtraject. Daardoor bereikte GR 579 nu een totaalafstand van 162 km.
> Terug nu naar de oude GR 579 Brussel - Luik. In 2017 werd een deeltje uit het hoofdtracé geknipt, het rechtstreekse traject tussen Huldenberg en Pécrot. Het langere, variant traject via Waver werd volwaardig onderdeel van het hoofdtraject. Daardoor bereikte GR 579 nu een totaalafstand van 162 km.
> In de jaren '20 was het meest recente GR 579-boekje (2004) alweer flink gedateerd, het werd uiteindelijk uit de handel genomen. Naar aanleiding van een aankomende heruitgave werd de route grondig herbekeken. De belangrijkste wijziging is de inpassing van dit traject in een geactualiseerd Waals GR-net, waarbij de route Luik - Brussel zijn nummer 579 verliest en onderdeel wordt van een verlengde GR 121 (Luik - Opaalkust). Hierdoor is Waver niet langer het eind- of startpunt van GR 121 maar wel centrum Luik. De link Waver - Brussel van ex-GR 579 bleef behouden. Voor de verbinding tussen Brussel en het Bos van La Houssière ('s Gravenbrakel) loopt GR 121 in het spoor van GR 12. De sinds 2009 gecreëerde rechtstreekse verbinding Bos van La Houssière - Waver, werd behouden als alternatief traject. In maart 2025 werd de nieuwe Waalse GR 121-wandelgids Luik - Waver - Brussel - 's Gravenbrakel - Bonsecours voorgesteld.
