> Aan West-Vlaamse zijde was het traject van GR IJzer wat sneller klaar dan aan de overkant van de grens. Van de 52 km door West-Vlaanderen zijn er ook maar 26 km + 3 km variante echt nieuw, de andere kilometers maakten vroeger al onderwerp uit van andere GR-paden: GR 5A en GR 131. Oorspronkelijk leek het trouwens de bedoeling om GR 131 door te trekken tot de bron van de IJzer, maar er werd uiteindelijk toch gekozen voor een los gekoppeld project.
> Aan Franse zijde lag het allemaal wat ingewikkelder: creatie van een GR-pad moet er een hele administratieve hiërarchische molen doorworstelen en bovendien wordt de realisatie op het terrein verricht door verscheidene lokale wandelorganisaties die gelieerd zijn met de Franse Wandelfederatie.

> De leeuwenvlaggen zijn vooral een uiting van de inwoners om hun culturele identiteit en afkomst te identificeren. In Vlaanderen heeft de partij Vlaams Belang de leeuwenvlag wat als haar symbool bij uitstek toegeëigend, daarbij het negatief beeld creërend dat wanneer je als individu een Vlaamse vlag vertoont je al dadelijk als extremist wordt gebrandmerkt. Onzin natuurlijk. Ga je naar Ierland, Schotland, Denemarken,... dan zie je ook vaak nationale of regionale vlaggen, meestal een uiting van liefde voor de eigen culturele identiteit. Zo ook in Frans-Vlaanderen. Strijdvaardige ideeën als heraanhechting van Frans-Vlaanderen bij Vlaanderen zullen op weinig enthousiasme kunnen rekenen bij de inwoners daar. Lokale politieke initiatieven in die zin in het nabije verleden kwamen gewoon niet van de grond.

> GR IJzer is een uitgestippeld wandelpad over lange afstand. 'GR' staat voor 'Grote Route', een wandelconcept dat eind jaren '50 van Frankrijk ('Grande Randonnées') naar België kwam overgewaaid. De Vlaamse vereniging voor Grote Routepaden ontwikkelde dit 103 km lang pad in samenwerking met wandelaars uit Frans-Vlaanderen.

> Voor Grote Routepaden Vlaanderen is dit één van de jongste wandelpaden. In september 2007 werd GR IJzer officieel ingewandeld. De rivier IJzer, die met een lengte van zowat 78 km een stuk korter is dan het eigenlijke wandelpad, ontspringt in Frans-Vlaanderen, in een streek die daar tegenwoordig 'Cœur de Flandre' (Hart van Vlaanderen) heet. Op zoek gaan naar de bron van de IJzer in de buurt van de dorpen Buysscheure en Lederzeele is op zich al een leuk gegeven, temeer daar er discussie is over waar nu precies de bron is. Deze rivier langs je wandeltocht zien groeien van een veldbeekje over een uitdijende rivier tot een waterzee bij Nieuwpoort, vormt de rode (of blauwe) draad van deze tocht.
> GR IJzer is dus het resultaat van samenwerking tussen West-Vlaanderen en Frans-Vlaanderen. Van West-Vlaamse kant kwam het initiatief zowat volledig van de provinciale afdeling van Grote Routepaden, gecoördineerd door Piet Hardeman. Als één van de medeoprichters van Grote Routepaden in 1977 draagt Piet Hardeman na zoveel jaren GR-werking een propvolle rugzak ervaring mee om aan dit grensoverschrijdende initiatief concreet gestalte te geven. Bovendien kent hij de regio als zijn broekzak, is hij gids, beheert hij voor Natuurpunt flink wat hectares natuurgebied en ontwikkelde hij naast lokale wandelpaden ook andere routes in het GR-net. Niet zo verwonderlijk dus dat Piet Hardeman ook de auteur is van officiële wandelgids over GR IJzer.
> Zo'n route realiseren vraagt meer werk dan je zou denken. Het is niet zomaar een traject uittekenen op kaart, met de verfpot de route afwandelen en er dan een boekje over publiceren. Er komt veel meer bij kijken vooraleer alles klaar is, bovendien moet een GR-pad ook op langere termijn worden opgevolgd in een wijzigend landschap. Waar nodig moeten aanpassingen van het traject en de padmarkering worden aangebracht.
> Voor het West-Vlaamse deel kon Piet Hardeman dan ook een beroep doen op een hele ploeg van medewerkers om oa de bewegwijzering op punt te stellen, het traject te controleren en te testen enz...

> Back on track over GR IJzer. Na al het voorbereidende werk tussen 2004 en 2007 werd op 15 september 2007 GR IJzer officieel ingewandeld. Onder een mooie nazomerzon namen meer dan 200 wandelaars deel aan deze gebeurtenis. Waar anders dan in de grensstreek kon deze inwandeling best gebeuren. Plaats van afspraak was het Frans-Vlaamse Houtkerque van waaruit, via de Hoflandmolen, het oeverpad langs de Heibeek werd gevolgd. Dit is gedeeltelijk een oude smokkelroute, waar dus vroeger al bij nacht en ontij druk werd gewandeld, maar dan voor andere doeleinden dan recreatieve. Dit deel van GR IJzer ligt precies halfweg de wandelroute tussen Buysscheure en Nieuwpoort en is wellicht het biezonderste stukje van de hele tocht. Het grotendeels onverharde pad door weiden en langs de Heidebeek is pas recent toegankelijk geworden na uitvoerig overleg tussen wandelaars, jagers, grondeigenaars en regionale en gemeentelijke overheden.
> In het gelijknamige café d'Heybeke (inmiddels gesloten sinds 2020), bonk op de grens, ging het er vervolgens ouderwets protocollair aan toe. Daar waar ooit de mestvaalt van de oude hoeve lag stonden nu rood velouren zeteltjes op een rij met tafeltjes waarop witte tafelnapjes, koffietassen en koekjesassortiment. Daaraan gezeten allerlei functionarissen gekleed in maatpak en das, die zich opmaken om te speechen. Een hostess van Westtoer leidt de hele rist sprekers één voor één in. Het had iets potsierlijks als je zo van tussen de koeien en boerenklei hier het binnenhof van die voormalige boerenwoonst komt binnengewandeld.

> Vermeldenswaard is zeker ook de rol van heemvereniging Yser Houck. Felix Boutu (junior) is met de vereniging aktief rond behoud en promotie van het culturele erfgoed en het Vlaamse karakter van de streek Rubrouck - Bollezeele - Merckeghem - Volckerinckhove, precies waar GR IJzer door trekt. Het resultaat van hun werk zal je zeker niet ontgaan als je langs GR IJzer wandelt: Zo heeft Yser Houck tal van oude Vlaamse kapellen in de regio gerestaureerd. Verder is Yser Houck recent op de barricade geklommen om te voorkomen dat de rustige Westhouck zou worden omgewoeld voor de aanleg van een 'locodroom' (= een soort ovaalvormige spoorinfrastructuur voor het rangeren van TGV-stellen) in de buurt van Buysscheure en Rubrouck. Yser Houck promoot het behoud van oude Vlaamse folklore en organiseert ondermeer ook wandeltochten in de regio. Ook het net van 'Rando-cafés' (zie verder in dit verslag) kwam er vooral onder hun impuls. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat voorzitter Felix Boutu (junior) van Yser Houck betrokken zou worden bij de coördinatie van het GR IJzerproject.
> Nu, plaatsen we even Piet Hardeman van GR West-Vlaanderen en Felix Boutu (junior) van Yser Houck naast elkaar dan komen we tot opvallende parallellen: Beide heren hebben een vader die lange tijd burgemeester was van een Westhoekdorp: Emiel Hardeman te Westouter (West-Vlaanderen) en Felix Boutu (senior) te Broxeele (Frans-Vlaanderen), ieder dus aan een verschillende kant van 'de schreve' (= de grens). Beide burgervaders hebben initiatieven genomen om de culturele banden aan te halen. Emiel Hardeman (1910 - 2006) stond ondermeer aan de wieg van het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen, een Westouterse toneelvereniging die al meer dan 50 jaar Vlaamse voorstellingen opvoert in Frans-Vlaanderen.

Felix Boutu (senior) (1914 - 2005) dan weer was een geval apart. Hij profileerde zijn dorp Broxeele als uitgesproken Vlaams met ondermeer folkloristische Vlaamse feesten en probeerde van Broxeele een Vlaams toeristisch dorpje te maken waar je ondermeer wimpeltjes kon kopen met de tekst 'Broxeele, bron van de IJzer'. Aan de grens van het dorp liet hij lang geleden al borden plaatsen met dezelfde tekst op. Hij was er niet te beroerd voor om vanuit het piepkleine Broxeele naar grote broer Brussel te trekken (beide plaatsen hebben namelijk dezelfde naamsorigine 'Broek-sele'). Een bezoek aan de collega-burgemeester was blijkbaar niet voldoende, Boutu verhaalde later zijn bezoek aan het Brusselse stadhuis als een ontvangst op 'het paleis'). Het resultaat van de verbroedering is nog steeds ter plaatse te bewonderen: Er staat nu zowaar ook een beeldig Manneken te Pissen in Broxeele! (Op 2 km van GR IJzer), geschonken door ... burgemeester Emiel Hardeman uit Westouter. En daarmee is de cirkel rond. Leuk om te zien dat de streekliefde van beide burgervaders is afgestraald op hun nageslacht, met ondermeer de creatie van GR IJzer als resultaat.

> De 21ste eeuwse versie van een varkensstal waar om ter hardst wordt geronkt en geknord voor een micro over hoe 'grensverleggend' GR IJzer wel is. Van de hele reeks sprekers is er misschien één die zelf een stuk mee op pad ging tijdens de inwandeling, voor de meeste anderen was het enkel wandelen met de ogen over het speechblad. Voor de stille vrijwilligers die het project op het terrein hebben gerealiseerd was het vertoon wellicht 'cérémonie protocolaire obligé'. Zij die spraken behoorden vooral tot de financiële donors van GR IJzer: provinciale en gemeentelijke overheden van beide zijden van de grens.

Identificatiebord kort bij de bron te Buysscheure

> Concreet voor de 51 km die GR IJzer door Frans-Vlaanderen loopt zijn er maar liefst 3 Franse wandelclubs betrokken bij de bewegwijzering. De organisatiestructuur in Frankrijk is dus iets meer 'compliqué' dan aan Vlaamse zijde.

Vlaanderen X 2

> Niet zo verwonderlijk dat bij de wandelaars vooral het volgende deel van de inhuldiging succes had: Gratis Poperings Nunnebier en West-Vlaamse trappist. De cafébazin van d'Heybeke was er maanden later nog niet goed van: het schenken van het edele gerstenat kon maar niet snel genoeg gaan voor de dorstige wandelkelen.
> 's Namiddags werd dan een ander mooi stukje van GR IJzer verkend, van de grens tot in Roesbrugge. Al bij al een geslaagde inwandeling van een nieuwe GR-route en dat in een feestelijk jaar voor Grote Routepaden. De vereniging vierde in datzelfde jaar haar dertigjarig bestaan.

> Als je voor het eerst in Frans-Vlaanderen komt ben je al snel verwonderd over al die geelzwarte Vlaamse leeuwenvlaggen en insignes. Vlaams extremisme? Niks van. Het overgrote deel van de Frans-Vlamingen is tevreden met de Franse nationaliteit en de Franse staatsstructuur.

> In 2010 kreeg GR IJzer naar analogie met de franse GR-nummering de naam 'GR 130 IJzer'. Hierdoor werd de al langer bestaande GR 130 het nummer 131).

>Daarentegen worden folkloristische tradities, geschiedenis en historisch erfgoed met liefde gekoesterd in de Franse Westhouck. De meeste inwoners hier hebben nog een Vlaamse familienaam en bekijk je de toponymie op de topografische kaarten in je gids over GR IJzer dan lijkt het wel een stukje West-Vlaanderen. De architectuur, het landschap, alles straalt gewoon Vlaams plattelandsleven uit. De Franse overheid is wat te verwijten omdat ze het Vlaams dat hier wordt gesproken tot op de dag van vandaag nooit hebben erkend als officiële regionale taal, iets wat Frankrijk wel deed met andere talen in grensgebieden. Vlaams is hier geen taal van inwijkelingen. Behalve het feit dat onderwijs sinds mensenheugenis enkel in het Frans wordt gegeven en de opstelling van officiële akten in het Frans moet kan je de Franse overheid dan ook weer niet beschuldigen van een doorgedreven verfransingpolitiek over de eeuwen heen maar eerder van onverschilligheid en gebrek aan respect voor de Vlaamse taal tegenover de 'superieure' taal van Molière. Plaatsnamen bvb werden wat aangepast aan de Franse tongval waar nodig maar ze ondergingen geen systematische naamsveranderingen.
> Ook de gesproken taal in Frans-Vlaanderen, het Vlemsch of Vlamsch, een variante op oud West-Vlaams met eigen vocabulaire accenten, was tot voor enkele decennia nog de algemene omgangstaal in veel plattelandsdorpen. Ouders bleven hun kinderen opvoeden in hun moedertaal hier en dat ondanks het feit dat grote delen van de streek al zowat 300 jaren geleden door Frankrijk zijn geannexeerd. De sterke achteruitgang na de Tweede Wereldoorlog van het Vlemsch als gesproken taal heeft wellicht allerlei oorzaken. Kijken we even in Vlaanderen zelf waar de moedertaal, eigenlijk het lokale dialect, vanaf de jaren '60 als onbeschaafde omgangstaal werd voorgesteld. Kinderen moesten plots worden opgevoed in 'Algemeen Beschaafd Nederlands' (ABN). Men heeft het woord 'beschaafd' er in de jaren '80 dan wel weer uitgehaald, maar het bewijst de mentaliteit tegenover lokaal gesproken Vlaams in die tijdsgeest. Wie zijn wij om dan eventueel de Frans-Vlamingen te bekritiseren omdat velen er op een gegeven moment de voorkeur aan gaven hun kinderen in het Frans op te voeden? Ook hier in het Vlaanderen van de 21ste eeuw is het nu nog de algemene perceptie dat het 'not done' is om als ouders je kinderen op te voeden in een dialecttaal. Ongetwijfeld ook een schadelijke rol in het verdwijnen van het Vlemsch in Frans-Vlaanderen is weggelegd voor de enorm toegenomen diversiteit in media. Waar eeuwenlang communicatie grotendeels synoniem was voor persoonlijk menselijk contact in een beperkte radius rond de woonplaats, veranderde dit de voorbije decennia razendsnel. Radio en televisie, internet, kranten en boeken en erg toegenomen mobiliteit: Ook in Frans-Vlaanderen krijgen kinderen die na 1950 zijn geboren een pak meer informatiebronnen ter beschikking, communicatievormen waarbij gebruik van het Frans sterk domineert. Eén generatie die de moedertaal niet meer spreekt zet meteen de toon voor een volgende generatie en zo kan een taal over een paar generaties volledig verdwijnen. Dat is helaas wat nu aan het gebeuren is met het Vlemsch van Frans-Vlaanderen.

> Wat je onderweg ook zal opvallen zijn de vele geelzwarte bordjes op de gevel van hoeves, cafés en oude gebouwen met Vlaamse namen. Ook dit is een initiatief uit Vlaanderen. De Brugse priester Luc Vranckx en zijn werkgroep EUVO plaatsen al vele jaren deze Vlaamse naambordjes, ondertussen zijn het er al meer dan 600. Het initiatief is biezonder populair ter plaatse. Tel daarbij ook nog eens een gelijkaardig aantal straatnaamborden die in de loop der jaren werden geplaatst.

> Je moet zeker eens proberen om in het Vlaams te praten met de (oudere) inwoners in de dorpen die je passeert tijdens je tocht. Als Brabander vond ik dat zelf niet gemakkelijk, voor West-Vlamingen die hun 'dialect' goed beheersen is het al wat makkelijker, hoewel de sterke regionale verschillen van het gesproken Vlaams een vlotte babbel wel wat zullen hinderen. Maar het klinkt zeker wonderlijk en verrassend om de inwoners Vlemsch te horen spreken.
> Vanuit Vlaanderen worden ook initiatieven genomen om Frans-Vlamingen de kans te geven weer Vlaams of Nederlands te leren. Hier stelt zich het dilemma of je als Frans-Vlaming best het lokale Vlaams van de streek leert of het algemeen Nederlands waarmee je je in Vlaanderen en Nederland overal verstaanbaar kan maken. Die laatste keuze lijkt het meeste succes te hebben. Een vereniging die al een halve eeuw aktief is met cursussen Nederlands voor Frans-Vlamingen is het Komitee voor Frans-Vlaanderen, met zetel in het West-Vlaamse Waregem.
> Cultureel is er vanuit Vlaanderen ook interesse voor Frans-Vlaanderen. In de jaren '60 en '70 heeft vooral de Vlaamse Toeristenbond (V.T.B.) Frans-Vlaanderen terug in de schijnwerper geplaatst. De V.T.B.-gids 'De Nederlanden in Frankrijk' van Jozef van Overstraeten vormde een belangrijk bijdrage hierin. V.T.B. bracht ook her en der herdenkingsplaten aan in Frans-Vlaanderen.

> Behalve deze initiatieven zijn er ook nog tal van andere groeperingen die aktiviteiten organiseren met betrekking tot het Vlaamse karakter van de regio, zoals Yser Houck dat hier eerder al aan bod kwam.
> Het traject van GR IJzer door West-Vlaanderen loopt zowat volledig door een uithoek van Vlaanderen die is gekend als 'Bachten de Kupe'. Naar deze streek wordt in Vlaanderen nogal eens spottend gerefereerd om een achterlijk gebied aan te duiden. Niks is minder waar in feite, de streek 'boert' goed en is welvarend, ondanks de woelige geschiedenis van de Westhoek en de harde leefomstandigheden in het verleden.

> Het gebied is eeuwenlang overspoeld door vreemde bezettingslegers die in deze afgelegen uithoek plunderden, moorden of de bevolking verjoegen. e bezettingslegers kwamen en gingen als vloedgolven, vaak een spoor van bloed achterlatend. Vooral de 17de eeuw werd gekenmerkt door aanhoudend geweld, in die mate dat op een gegeven moment zowat alle hofsteden van de streek waren platgebrand en de bevolking was gevlucht. Voor een deel verklaart al het geweld en de onzekerheid in die woelige eeuwen ook de lage bevolkingsdichtheid die ook nu nog kenmerkend is voor dit deel van Vlaanderen.
> Behalve de politieke troebelen had de Westhoek ook nog te kampen met natuurrampen. De moeizame landinwinning door indijking werd door de natuur een paar malen gewroken in de vorm van grote overstromingen. Het zee- en rivierwater vormde echter ook een effectief verdedigingswapen tijdens perioden van oorlog. Onderwaterzetting van grote vlaktes om de vijand af te weren werd hier al als verdedigingstactiek toegepast in de middeleeuwen.

> Een laatste maal werd onderwaterzetting op grote schaal met succes toegepast in 1914, tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een deel van Bachten de Kupe zou tijdens die oorlogsjaren het enige stukje België blijven dat nooit door de Duitse vijand werd ingenomen, helaas wel ten koste van tienduizenden soldatenlevens. Steden als Diksmuide en Nieuwpoort werden grotendeels platgebrand.

> Eigenlijk werd hier zo hard gevochten dat op het einde van WO I er praktisch niks meer rechtstond. Diksmuide was zo verwoest dat men er nog even aan had gedacht om de oude stad als ruïne en symbool van oorlogswaanzin te bewaren om ernaast een nieuwe stad op te trekken.

> Als je nu over GR IJzer door Bachten de Kupe trekt heerst rust, open ruimte, horizon en stilte. Achter dat vredige schilderij van Vlaams boerenlandschap schuilt dus een wrede geschiedenis maar ook een boeiend verhaal van mens versus natuur. Neem je tijd om het allemaal rustig te absorberen. De Westhoek al wandelend doorkruisen over GR IJzer geeft je daarvoor volop de kans.
> We zouden hier nog pagina's lang kunnen doorgaan over streekkenmerken van de Westhoek, beter is het echter om gewoon zelf al wandelend dit lege en tegelijk fascinerende landschap aan den lijve te voelen. Je vindt meer info over onder andere de rivier IJzer in de topografische gids (zie ook volgende pagina). Voor we op de volgende pagina's de polders induiken alvast enkele tekstregels uit een lied van een man die afkomstig is uit Bachten de Kupe (Veurne), ... charmezanger Will Tura.

Uit de tijd geworpen, vergeten paradijs

Van duizend kleine dorpen, onder wolken, grauw en grijs

Met donkergroene heuvels, vervagend in de lucht

Soms wondermooi beschilderd, met een witte duivenvlucht

En nergens valt de regen zo mals en ruisend neer

En nergens gaat de wind zo liefdevol, zo zacht tekeer

Hij krijgt de vrije ruimte, want als een open hand

Zacht golvend als water, is Vlaanderen, m'n land