> In 2008 werd het domein (2,8 hectaren) met gebouwen te koop gesteld voor 3,6 miljoen €. Te hoge prijs en zo ging het kasteel van Crupet onder de hamer via publieke verkoop, georganiseerd in een patisserie te Courrière. De door Hollanders geboden prijs van 1,26 miljoen € werd in de zomer van 2009 via een stil akkoord afgeklopt door de familie De Bever uit Ravels, vastgoedmakelaars. Vermoedelijk voor slechts 1,5 miljoen €. Ze lieten het kasteel in de jaren '10 grondig restaureren. Het domein met pittoresk kasteeltje zijn niet publiek te bezoeken, enkel voor commerciële evenementen.

Taviet, heerwegenknooppunt
> In de plaatsnaam 'Taviet' herken je het woord...'taverne' of 'taberna' in het Latijn. Taviet ontwikkelde bij een belangrijk kruispunt van heerwegen. Zo liep van hier een weg noordelijk via Namen en Elewijt naar Rumst, zuidelijk liep deze heerweg verder richting Nassogne en Aarlen. Er was een andere weg die vanuit Bavay en Chimay kwam en doorliep naar Vervoz (zie ook etappe 9 Vervoz) en verder naar Keulen. Wellicht was er ook een weg die richting Andenne en/of Huy liep (zie ook etappe 3 Andenne). Aan deze verkeersknoop zou dan in de eerste eeuwen van de tijdrekening een 'taberna' zijn geweest, een pleisterplaats voor reizigers en soldaten waar proviand te vinden was en de mogelijkheid om er te overnachten of om paarden te verversen.

> Opgravingen van funderingen en objecten uit de Galloromeinse periode rond het kasteel van Taviet bevestigen dit verhaal. Taviet ontwikkelde vreemd genoeg niet tot een nederzetting van betekenis, ondanks zijn strategische ligging.

Geografisch middelpunt Wallonië
> Op basis van berekeningen door het Nationaal Geografisch Instituut ligt hier het middelpunt van Wallonië. Het was de Waalse journalist Christophe de Borsu die naar aanleiding van de bepaling van een middelpunt in Vlaanderen, in 2003 op zoek ging naar een Waals middelpunt voor een TV-programma en hiervoor het NGI contacteerde. Ze kwamen uit op een punt ten zuiden van Spontin, temidden een waterwinningsgebied van de Brusselse maatschappij Aquaviva. Uitgedrukt in coördinaten volgens de Lambert 1972-projectie: 195 765,14 X 111789,23. Enkele jaren later neemt de gemeente Yvoir het initiatief om op dat punt een onthaalruimte in te richten. Een nieuwe attraktie voor het dorp Spontin, dat door de sluiting van het kasteel en de limonadefabriek toeristisch in de vergeethoek dreigt te raken. Het duurt nog tot 25 mei 2013 vooraleer het middelpunt van Wallonië officieel kan worden ingehuldigd.

> Een onverharde weg leidt van een kleine parking in de buurt langs een reeks vlaggen naar het bewuste punt. Een fonteintje met fris Spontin-water temidden van een natuurstenen tafel van Wallonië duidt het precieze punt aan. Daarrond een aantal presentatiepanelen van de verschillende Waalse provincies.

> Het geografische middelpunt van Wallonië kreeg ook een bewaker: Boutroule, de kabouter van Spontin. Al lijkt het er op dat de kleurrijke kabouter vooral zichzelf moet bewaken. De kabouter, die 4000 € had gekost, werd een eerste keer gestolen eind juli 2014. Spoorloos... tot hij zeven jaren later, in 2021, via een foto opdook op sociale media en speurders hem zo terugvonden in een Naamse tuin. Nadien werd Boutroule nog eens gestolen en weergevonden...

> Het NGI heeft nadien het middelpunt van Wallonië nog licht bijgesteld op basis van de nieuwe Lambert-2008-projectie. Alles is relatief natuurlijk, zo kun je je de vraag stellen op welke basis het middelpunt van Wallonië precies moet worden berekend. Neem nu de Vennbahn, de voormalige spoorlijn waarvan de bedding officieel Belgisch is maar die voor een groot deel door Duitsland loopt, moet je dat ook bijtellen als Waals grondgebied?
> Het Belgische middelpunt ligt te Nil-Saint-Vincent en het middelpunt van Vlaanderen bij Lippelobos - Opdorp (Buggenhout). Op initiatief van de Buggenhoutse gemeentesecretaris Bart Biesemans werd aan de vzw Grote Routepaden in 2013 gevraagd om een verbinding te maken tussen het Waalse en Vlaamse Middelpunt. Hiervoor verlengde de vzw voor GR-paden het traject van GR 126 van Brussegem naar Mariekerke-aan-de-Schelde. De inhuldiging en inwandeling van dat nieuwe tracé vond plaats te Opdorp op 25 oktober 2017. De verbinding bestaat verder uit langer bestaande tracés. Hoofdzakelijk over GR 126 + een stukje GRP 575 maar uiteindelijk moet je de laatste kilometers tot het middelpunt van Wallonië over onbewegwijzerd tracé afleggen.

Spontin, vergane glorie
> In de eerste toeristische gids voor de Ardennen was auteur Jean d'Ardenne in de 19de eeuw zeer lyrisch over Spontin, een fragment: 'Het gracieuze kasteel met zijn torens als peperbussen wordt omringd door de waters van de Bocq, die een prachtige spiegel vormen, gebroken door talrijke dammen en kabbelende stroomversnellingen. Daarrond ligt een zo perfect uitgebalanceerd geheel dat het lijkt of alles, gebouwen en landschap, speciaal ontworpen zijn, het meesterwerk van een magische artiest. Dat is Spontin'. Het dorp oogt inderdaad mooi op de zonnige dag waarop we hier passeren. De Bocq glinstert en reflecteert nog steeds als een golvende spiegel tussen de vele oude gebouwen.

> Tussen ongeveer 1950 en 1980 was Spontin één van de bekendste toeristische plaatsjes van Wallonië. Een combinatie van een bezoek aan het schitterende kasteel en de bekende fabrieken van Spontin-waters was toen zeer populair. Dat is vandaag allemaal voorbij. Het dramatische verhaal over hoe Spontin weer in de vergeethoek belandde:

> Het kasteel van Spontin is qua uitzicht één van de attraktiefste in Wallonië. Het ziet er uit als een prototype van een versterkte burcht, inclusief slotgracht en ophaalbrug. De huidige gebouwen gaan grotendeels terug tot de 14de -15de eeuw, pas later zijn ze voorzien van meer en grotere vensters. In die tijd was het nog nodig om kastelen volgens een militair concept uit te bouwen. Stevige, dikke muren en torens in de lokale kalksteen dus en een gracht met ophaalbrug.

> Invloed ook van de overgangsperiode van burcht naar residentieel kasteel, zoals de toevoeging uit 1622 van een nieuwe toegangspoort met bijgebouwen, een ereplein met park en de vele vensters getuigen. Van het oorspronkelijke kasteel uit de 13de eeuw dat er stond, is er ondermeer een donjon overgebleven. De kasteelheer die er rond 1275 woonde ging een alliantie aan met die van Celles en Goesnes in de beginperiode van de oorlog om de koe . Ze trokken samen op strafexpeditie tegen de baljuw van Ciney. (zie ook etappe 4 Goesnes en de oorlog om een koe)
> Het kasteel van Spontin werd in 1990 gekocht door Robert Vermeersch en enkele financiers. Robert Vermeersch was gepassioneerd door de middeleeuwen en gidste op zijn oude dag zelf nog dagelijks toeristen op een levendige manier door zijn kasteel. Mijnheer Vermeersch had het niet gemakkelijk om zijn kasteeldomein financieel te runnen, hij woonde er bovendien alleen. Zijn hele kapitaal stak er in en om de zaak wat leefbaar te houden werden ook enkele kamers als 'chambre d'hôte' ingericht.
> In één van de bijgebouwen woonde in 2004 de toen 39-jarige Duitse Uwe Brodesser en zijn Bulgaarse vrouw. Ze hielpen de 78-jarige kasteelheer op het domein met allerlei klusjes. Uwe Brodesser was een man die van aard nogal lui was, dingen stal en opvliegend was, zeker als hij had gedronken. Op 2 mei 2004 kwam het tot een hoog oplopende ruzie tusen Robert Vermeersch en Uwe Brodesser. In een dronken staat nam Brodesser een ijzeren tafelpoot en sloeg daarmee Vermeersch de kop in, 18 maal na elkaar. Vermeersch werd een tijd later gevonden in een plas bloed en werd nog naar het ziekenhuis afgevoerd waar hij kort daarna overleed. Al snel werd Brodesser verdacht van de moord. Hij werd op 11 oktober 2006 veroordeeld tot 20 jaar opsluiting.
> Sinds de moord is het kasteel gesloten voor bezoekers. Het ziet er niet naar uit dat daar snel verandering in komt. De gemeente Yvoir is niet geïnteresseerd om te investeren te samen met de vereniging die het kasteel bezit om een aantal noodzakelijke aanpassingen (oa ivm met de veiligheid) te bekostigen die nodig zijn voor een eventuele heropenstelling.

> Spontin was tot een paar decennia terug een naam die over de hele Benelux bekend was omwille van het mineraal water en misschien nog beter voor de limonades die er werden gemaakt. Voor 1980 moest Spontin qua naambekendheid niet onderdoen voor Spa of Chaudfontaine.
> NV Spontin werd opgericht in 1921. De fabriek werd ontwikkeld op een 500 meter ten noorden van Spontin-centrum, langs de de Bocq-spoorlijn. Rond de fabriek werden Engelse tuinen aangelegd, het was eigenlijk een mooie site voor een bedrijf. In de jaren '50 werd Spontin opgekocht door Spa Monopole, nog later werd het te samen met Bru een dochteronderneming in de Spadel-groep.

> De Spontinfabriek was tot ongeveer 1980 een populaire attraktie voor bezoekers die er gratis de moderne afvullijnen konden bekijken. Van het merk Spontin waren op den duur nog enkel de siropen bekend. Spadel liet er uiteindelijk enkel nog limonades bottelen voor derden, waaronder de Unilevergroep. Rond 2007 stoot de Spadelgroep Spontin af, ze willen zich vooral focussen op hun sterke merken en Spontin is over de jaren heen als merk weg gedeemsterd. Enkele Hollanders nemen de fabriek over en richten opnieuw de NV Spontin op. Ze focussen zich op de aanmaak van de siropen en frisdranken als biologisch produkt. Er zijn dan nog een kleine 50 werknemers tewerk gesteld. De nieuwe strategie is geen succes, Spontin blijft voor zowat 80 % van de produktie afhankelijk van Unilever waarvoor ze flesjes Lipton Ice Tea bottelen in Spontin. Als het dan tot problemen komt tussen de fabrieksdirectie en Unilever is het over en out met Spontin. In augustus 2010 wordt de NV Spontin failliet verklaard. Gesprekken met verschillende overnamekandidaten mislukken omdat de Nederlandse eigenaar van de merknaam Spontin deze niet wil verkopen.
> Eigenlijk drinken we misschien zonder het te beseffen dagelijks nog Spontinwater. Het is namelijk zo dat Vivaqua sinds 1899 drinkwater capteert in de omgeving van Spontin. Zo vindt dagelijks tussen 16.000 en 45.000 kubieke meter Spontinwater via 80 km buizen zijn weg richting Brussel! En dat komt zomaar uit het waterkraantje.
> Met een failliete drankenfabriek en een gesloten historisch kasteel is het dus niet zo verwonderlijk dat het tegenwoordig rustig is in Spontin. Vroeger waren hier goed draaiende cafés, restaurants, souvernirwinkels en hotels. Een bijzonder aangename wijze om vandaag de vallei van de Bocq en de omgeving te ontdekken is de spoorlijn van de Bocq. Van de lente tot de herfst richt een vereniging van vrijwilligers nostalgische treinritten in op de Bocq-spoorlijn. Website.

> Om in aanmerking te komen voor deze lijst moet het dorp nog een rurale omgeving hebben, een architecturaal waardevol erfgoed hebben (geklasseerde gebouwen en monumenten) en zeker niet onbelangrijk: Er moet een duidelijk engagement zijn vanuit de lokale bevolking (zowel gemeentebestuur als verenigingen) om het dorp en zijn erfgoed door middel van akties en aktviteiten zo optimaal mogelijk tot zijn recht te laten komen en aldus een gastvrij karakter te creëren. Krijgt het dorp zo'n label dan kan het ook rekenen op advies en promotie door de vereniging. Die heeft haar zetel hier in Crupet.
> Er zijn in Wallonië momenteel 31 dorpen die het label van 'één van de mooiste dorpen van Wallonië' dragen. De volledige lijst is te vinden op de website van de vereniging en er bestaat een gids over met ondermeer lokale wandelingen in en rond elk van deze dorpen. Dat er geografisch gezien in verhouding nogal veel dorpen uit de provincie Namen het label kregen (10 van de 31) heeft wellicht te maken met het feit dat het initiatief vanuit de provincie Namen is gegroeid.

De Bocq-spoorlijn
> Spoorlijn 128, beter bekend als de Bocq-spoorlijn of Chemin de fer du Bocq, is zonder twijfel één van de mooiste spoorlijntrajecten door België. De spoorlijn loopt door de smalle vallei van de Bocq onder en over nogal wat bruggen en tunnels, dat alles in een sterk beboste omgeving. De eerste delen werden in 1898 in gebruik genomen en tegen 1907 was ze helemaal klaar, van Ciney tot Yvoir, een goeie 20 km lang.

> De enkelsporige lijn verloor passagiersvervoer al in 1960. Regelmatig goederentransport ging nog 10 jaar langer door en tot 1983 maakte de NMBS nog gebruik van de lijn voor uitvoer van ballastmateriaal uit een steengroeve. Dat de sporen nadien ook zijn blijven liggen komt door de militaire functie die de spoorlijn nog had kunnen vervullen indien noodzakelijk. Ook de meeste stationsgebouwen zijn nog bewaard gebleven.

> Dankzij vrijwilligers van de vereniging Toerisme en Spoorpatrimonium rijden er sinds 1992 soms weer toeristische treinen op het spoor. Er wordt op een onregelmatig schema vooral tijdens de weekends van juli, augustus, september en oktober gereden, meestal met autorail, soms met een stoomloc.
Spoortijden en meer info.

Crupet, mooi dorp

Vereniging van de mooiste Waalse dorpen.
> De vzw 'Les plus beaux villages de Wallonie' werd opgericht in 1994. Bedoeling was om een aantal Waalse karakterdorpen een kwaliteitslabel toe te kennen en ze op langere termijn te steunen en promoten. Het idee was niet origineel, in Frankrijk werd reeds in 1982 een gelijkaardig initiatief genomen. Inmiddels is het concept ook in een aantal andere landen overgenomen.

> Voor nogal wat dorpen heeft dat dingen positief veranderd. Een aanzuiging van toeristen creëerde mogelijkheden voor de horeca en dus tewerkstelling. Restauratie-dossiers worden onder handen genomen, streekprodukten ontwikkeld enz... Nadelig dan weer is dat prijzen van huizen omhoog gaan en dat er moet over worden gewaakt dat sommige dorpen geen dode museum-dorpen worden. We passeren er 3 langs GRP 575: Celles, Mozet en dus ook Crupet.

Kasteel van Crupet
> Crupet telt zo'n 500 inwoners en ligt op het grondgebied van Assesse. Het dorp ontwikkelde zich op de zuidhelling van het nogal ingesneden dal van de Crupetbeek. In die vallei liggen molens en vijvers. Ze brachten welvaart in het dorp. Opvallend is het fotogenieke kasteeltje van Crupet, waarschijnlijk gegroeid uit een versterkingstoren die in de 13de of 14de eeuw is gebouwd. Bewijs daarvan zijn de nog 1 meter dikke muren van het onderste deel.

Steengroeve Herbois
> Deze steengroeve van 10 hectaren waar tot eind jaren '90 gemalen steen en grote blokken harde zandsteen werden gewonnen, is vandaag een site met verhoogde biologische waarde. Behalve klassieke pionierbegroeiing zoals berk en vlinderstruiken, duikt er ook meer zeldzame fauna en flora op, zoals Duits viltkruid, muurhagedis, kiezelsprinkhaan en vroedmeesterpad.

> Zoals we eerder al langs onze tocht over GRP 575 konden vast stellen, was een stevige versterking nodig voor landheren die enige macht wilden uitstralen. Komt daar nog bij dat Crupet toen een enclave was van het prinsbisdom Luik in het land van Namen en het er niet steeds even vredig aan toe ging (cfr de oorlog om een koe tussen de machtsblokken van oa Namen en Luik).
> Vandaag bestaat het kasteel uit meerdere gebouwen die geen harmonieus geheel vormen, het is echter ook nu nog de opvallende toren die het meest in het oog springt. Hij is ook bekend onder de naam Tour de Carondelet. Die kalkstenen toren is herbouwd in de loop der eeuwen tot de vreemdsoortige en best mooie constructie die we nu zien. Zo dateert het vakwerkgedeelte met gebakken steen uit de 16de eeuw.
> In dezelfde periode werd de ronde kalkstenen toren gebouwd. Hij herbergt een eiken draaitrap waardoor je toegang hebt tot de verschillende etages. Dat was vrij nieuw voor die tijd. Later zouden veel kerktorens en kastelen met zo'n ronde uitspringende toren worden uitgerust. De vensters zijn 16de en 17de eeuws, ze vervingen schietgaten. Het kasteel van Crupet is eigenlijk nooit uitgegroeid tot een groot domein, hoewel er achter het kasteel een herenboerderij kwam waarvan nog een deel recht staat.

Sint-Antoniusgrot
> Wel erg apart is de grot van Sint-Antonius, in het centrum van het dorp gelegen. Ze werd gebouwd in 1900 op initiatief van de toenmalige pastoor Jules Gérard. Vond hij inspiratie bij pastoor Laloux van Conjoux (zie etappe 1), die rond 1900 zijn grottencomplex klaar had? Moeilijk te zeggen maar hij kreeg zijn parochianen alvast zeer gemotiveerd om elke zondag hard labeur te verrichten.

> Tonnen aarde werden aangevoerd en uit de bossen werden 300 ton kalkblokken aangesleurd. Die werden met zo'n 30 ton cement aan elkaar geklit (beton bestond in die tijd nog niet) om het bouwsel stabiliteit te geven. Er moet hard aan zijn doorgewerkt, want op 12 juli 1903 werd de Sint-Antoniusgrot ingehuldigd. Binnenin staan 18 beelden die het leven van Sint-Antonius van Padua illustreren.

> De kleurrijke beelden zijn afkomstig uit een fabriek in Vaucouleurs (N-Frankrijk) (What's in a name?). Niet ongewoon voor die tijd is het thema van contrast tussen goed en kwaad, het meest komt dat tot uiting door de imponerende duivel die moet terugdeinzen voor de jonge Antonius die het kwade bezweert.
> Vandaag is het misschien moeilijker voor te stellen maar deze meer dan levendige wijze van moraalleer sprak gelovigen rechtstreeks aan. De beelden zijn uit gips gemaakt en kleurrijk beschilderd, 3 zijn in brons waaronder dat van de duivel dat 703 kilo weegt.

> De parochianen hebben hun herder niet vergeten: Pastoor Gérard kreeg ter gelegenheid van zijn 60 jaar priesterschap zelf een beeld bij de toegang tot de grot. Hij is trouwens na 44 jaar dienst als pastoor van Crupet begraven in de grot zoals je kan aflezen uit een herdenkingsplaat uit 1932, achteraan de grot.
> Vandaag wordt de Sint-Antoniusgrot van Crupet meer bezocht door toeristen uit curiositeit dan uit devotie. Sommigen vinden het vreselijke kitsch, anderen zien er misschien toch kunst in. In dat laatste geval sluit het misschien nog het beste aan bij de Art Brut stijl, zoals de toren van Eben-Ezer (langs GR 5).

> Wandelend door Crupet kan je in de smallere straatjes zeker nog oude huizen zien, opgetrokken in grijze natuursteen maar ook met vakwerk en kalkzandsteen. Vele van die huizen zijn de voorbije 20 jaar helemaal gerestaureerd. Ze zijn oorspronkelijk uit de 16de, 17de eeuw. Ook het restaurant 'Auberge de la Vallée' was 16de eeuws maar hij brandde in 2006 volledig uit. Toen ik er de eerste keer langs kwam, hing er nog een menukaart tegen de ruïne. Het is dit restaurant waarover Rik van Walleghem een bijzonder hilarisch stuk schreef in het boek 'België, absurdistan'.

Linde
> Zeer mooi is ook het dorpsplein. Van de stoere maar sierlijke Sint-Martinuskerk is de toren het oudst, voornamelijk in grijze Condroz-steen gebouwd. De oude linde die op het dorpsplein staat, was tot 2004 een monumentale boom. De linde was opgenomen in het klassieke boek 'Monumentale bomen van België' van Waters en Bossen uit 1978. 'Deze boom is even hoog als de kerktoren', stond er bij geschreven. Zijn stam was misschien niet zo dik (3m68 cm in 1978) dan andere monumentale exemplaren die we langs GRP 575 tegen komen maar hij was 25 meter hoog en had een prachtige kruin. Ooit stond er nog een tweede linde bij het kerkhof, maar die is 50 jaar geleden omgevallen op de kerkhofmuur.

> In de lente van 2004 waren de inwoners van Crupet verbaasd. De linde ontwikkelde plots geen bladeren meer, enkel op de laagste takken. Van het éne op het andere jaar bleek hij plots ten dode opgeschreven. Onderzoek heeft uitgewezen dat de hoofdschuldige wellicht het gebruik van herbiciden is door het gemeentepersoneel. Sommige van die middelen zijn erg krachtig en hadden blijkbaar na enkele jaren de boom hard aangetast. Linden zijn daarvoor extra gevoelig en zo is de linde van Crupet eigenlijk een symbool geworden van mishandeling van natuur door chemische produkten. Waarschijnlijk werd Diuron gebruikt, een herbicide dat jarenlang kan doorwerken en waarschijnlijk een pak wortels van de linde heeft kapot gemaakt. Naar aanleiding hiervan springen lokale besturen omzichtiger om met agressieve onkruidverdelgers, Diuron is trouwens verboden sinds een aantal jaren.
> In 2005 werden voor het eerst wat dode takken verwijderd en afgezaagd. Eind 2007 ging was de aanpak drastischer. De linde werd sterk ingesnoeid om het gevaar op afbrekend dood hout te vermijden. Hiervoor werd een team ingeschakeld met alpinistische ervaring. Sinds 2008 staat er dus een zeer sterk ingekorte linde, de oude trots is gekortwiekt. Jonge takken ontwikkelen zich op de overgebleven stompen, het duurt wellicht nog jaren voor de linde weer een mooie kruin zal ontwikkelen.