Startpagina
> Wandelen > EscapArdenne Eislek Trail
> We komen bij een grote barbecuehut, vroeger lag hier de bivakzone maar sinds 2020 is het nu strikt verboden om hier nog te bivakkeren. Net voor die hut gaan we rechts een wild paadje nemen, tesamen met een lokale wandeling die is gemarkeerd met een groen balkje. Dat paadje gaat nogal scherp dalen in een paar zigzags, komt op een breder paadje dat we naar links nemen en wat lager komen we op een nog breder pad dat we nogmaals naar links nemen.
> Vanaf hier lopen we naar Houffalize tesamen met het langeafstandspad GR 57 (witrode streepjes). We bereiken na al dat dalen voor het eerst de Ourthe en steken NIET rechts het brugje over, we kruisen wel het beekje Cowan. Links dus bij de Ourthebrug, tesamen met de GR 57. Ter hoogte van de gebouwen van Moulin d'Hermitage gaan we rechts een steenslagweg op die overgaat in asfalt en nog langs een oorlogsmonument komt. We draaien rond een landhuis, volgen verder een steenslagweg en draaien dan scherp links om langs het toeristisch appartementenhotel Fosse d'Outh te lopen, gescheiden door de Ourthe.
> Vanaf hier lopen we naar Houffalize tesamen met het langeafstandspad GR 57 (witrode streepjes). We bereiken na al dat dalen voor het eerst de Ourthe en steken NIET rechts het brugje over, we kruisen wel het beekje Cowan. Links dus bij de Ourthebrug, tesamen met de GR 57. Ter hoogte van de gebouwen van Moulin d'Hermitage gaan we rechts een steenslagweg op die overgaat in asfalt en nog langs een oorlogsmonument komt. We draaien rond een landhuis, volgen verder een steenslagweg en draaien dan scherp links om langs het toeristisch appartementenhotel Fosse d'Outh te lopen, gescheiden door de Ourthe.
> Het paadje komt bij een asfaltweg en parking en daar gaan we links de dalende weg op. Langs de Moulin Lemaire, ditmaal gaan we wel over de Ourthe. Dan de Ourthe blijven volgen over een stadsweg die ons naar het centrum van Houffalize leidt langs het busdepôt van TEC en dan links over de Ourthe en rechts verder naar het centrum.
> Opgelet, nog voor we het centrale plein en de toeristische dienst bereiken, nemen we links een trappenweg die ons een eind hoger brengt. Weer op een verkeersweg gaan we links. Hier heb je oa resto's, cafés en een Proxi-Delhaize. Wat hoger staat het tankmonument van Houffalize. Hier komen GR 57 en GR AE (15) samen, hier staan ook rustbanken en een infobord over de Escapardenne Eislek Trail. Hier eindigt ook de derde etappe in de gids.
> Opgelet, nog voor we het centrale plein en de toeristische dienst bereiken, nemen we links een trappenweg die ons een eind hoger brengt. Weer op een verkeersweg gaan we links. Hier heb je oa resto's, cafés en een Proxi-Delhaize. Wat hoger staat het tankmonument van Houffalize. Hier komen GR 57 en GR AE (15) samen, hier staan ook rustbanken en een infobord over de Escapardenne Eislek Trail. Hier eindigt ook de derde etappe in de gids.
> We komen op een T-splitsing met een gebetonneerde weg en gaan daar links tot bij een huis en een kruising van paden. Er staan hier twee prachtige oude beuken en daartussen is nu een nieuwe ligbank van Escapardenne Eislek Trail geplaatst! Mooi gedaan.
> We nemen hier tegenover de beuken de steenslagpiste die naar en onder de hoogspanningslijn daalt. Ons pad daalt nu geleidelijk. Bij een bosje gekomen gaan we links dat bos in. Het Escapardenne Eislek Trail vervolgt verderop naar rechts langs de mooie rand van een beukenbos vol herfstkleuren.
> Het nieuwe paadje slingert verder naar het plateau en we komen langs een panoramabord van het Escapardenne Eislek Trail dat ons het stille landbouwlandschap om en rond de oude watermolensite van Leresmillen verklaart. Hier werd ook gepasseerd bij de inhuldiging van het Eislek Trail op 1 oktober 2012.
> Onderweg fotografeer ik ook nog een kleine vuurvlinder en kleine parelmoervlinder, survivors in het zonnige weer op deze late oktoberdag.
> Onderweg fotografeer ik ook nog een kleine vuurvlinder en kleine parelmoervlinder, survivors in het zonnige weer op deze late oktoberdag.
> Kort daarna komen we op een T-kruising met een asfaltweg (de oude Theresiaanse postweg Rome - Mechelen!). Naar links en 250 meter verder rechts over een graspad. We stijgen over dit graspad tot de kruising met een geasfalteerde weg op een 'lieu-dit' met de naam Héimescht. (Afstandenbord van het Eislek Trail.) We volgen de steenslagweg een tijdje over het stille plateau van Wincrange en komen dan op een asfaltweg waar we links een parallel paadje volgen, ook weer speciaal gemaakt voor Escapardenne Eislek Trail.
> Bij mijn aankomst aan de vijver zag ik een zwarte ooievaar vliegen. Nog nooit eerder gezien. Vanuit de vogelkijkhut zelf observeer ik echter niks bijzonders meer. Voorbij de vogelkijkhut draait Escapardenne Eislek Trail rond de ruïnes van de nederzetting die hier ooit moet zijn geweest. Verder langs een picknickbank en oude ruïnes van de steenbakkerij en dan nemen we rechts een hol paadje dat naar nog een vijver loopt. Links daar en dan een tijdje wandelen over een graspad van zowat anderhalve meter breedte, dat is afgezoomd aan beide zijden met houten weidepalen.
> We steken verderop de Hemesbaach over op het punt waar ze al als onderdeel van het kanaal Maas - Moezel werd voorzien. Voorbij een picknickbanken alweer op een nieuw pad. 50 meter voor we de asfaltweg CR 333 bereiken, gaan we nogmaals links over een bruggetje, ditmaal de Helzenerbaach over en een brede steenslagweg op. In wegwijzerzin lopen we verderop rond een weide over een graspad langs de afspanning.
> Aan onze rechterzijde zien we daarna een hoogstamboomgaard, aangeplant ism met Natur & Ëmwelt en met steun van de gemeente Wincrange. Er staan oude appel- en perenvariëteiten op. Het graspad komt via een Eislek Trail-poortje uit op een asfaltweg die het dorp Hoffelt inloopt langs de beddingresten van het oude Maas-Moezelkanaal. De trappen, pontons en infoborden aan onze linkerzijde zijn op enkele jaren tijd helemaal vervallen.
> Zo lopen we het centrum van Hoffelt binnen bij het Barteshaus. Bij de grote foto's op het graspleintje (picknickzone) werd op 1 oktober 2012 het Escapardenne Eislek Trail officieel geopend en kreeg het wandelpad het Europese label van Leading Quality Trail toegekend. Er is een poortje dat naar meer interessante resten van het Moezel - Maaskanaal leidt. Speciaal voor het nieuwe wandelpad werd dit deel van de oude kanaal opnieuw open gemaakt, het was niet toegankelijk maar werd in 2011 aangekocht door Hëllef fir d'Natur, de natuurorganisatie die mee Escapardenne Eislek Trail ontwikkelde. Hier is het bijzondere historische verhaal:
Maas - Moezelkanaal (Kanaal van Hoffelt / Bernistap)
> Vooraleer België in 1830 een onafhankelijk land werd regeerden de Hollanders 17 jaar over het grootste deel van het huidige België + Luxemburg. De aanleg van bevaarbare kanalen bereikte in die tijd een hoogtepunt, deze wijze van transport werd toen gezien als een speerpunt van economische ontwikkeling. In die periode worden ondermeer de kanalen Gent - Terneuzen en Brussel - Charleroi gegraven. In het Luxemburgse deel van het Nederlandse rijk is het wegennet van een erbarmelijke kwaliteit. Om het economisch isolement daar te doorbreken beslist Willem I tot de aanleg van een verbindingskanaal tussen het Maas- en het Rijnbekken (via de Moezel) voor schuiten met een vrachtcapaciteit tot 40 ton.
> Vooraleer België in 1830 een onafhankelijk land werd regeerden de Hollanders 17 jaar over het grootste deel van het huidige België + Luxemburg. De aanleg van bevaarbare kanalen bereikte in die tijd een hoogtepunt, deze wijze van transport werd toen gezien als een speerpunt van economische ontwikkeling. In die periode worden ondermeer de kanalen Gent - Terneuzen en Brussel - Charleroi gegraven. In het Luxemburgse deel van het Nederlandse rijk is het wegennet van een erbarmelijke kwaliteit. Om het economisch isolement daar te doorbreken beslist Willem I tot de aanleg van een verbindingskanaal tussen het Maas- en het Rijnbekken (via de Moezel) voor schuiten met een vrachtcapaciteit tot 40 ton.
Origineel bewaarde tunnelingang Kanaal van Bernistap in 2013.
> Een waanzinnig en duur project om een kanaal te trekken dwars door de Ardennen tussen 2 superieure waterbassins, nooit gezien! Vanuit Luik (aan de Maas) moeten paarden de schuiten stroomopwaarts trekken over een aan te leggen oeverpad langs een gedeeltelijk te kanaliseren Ourthe. In de buurt van Houffalize wordt een nieuw kanaal aangelegd naar de waterscheidingslijn toe. Aan de andere kant van de waterscheidingslijn wordt aansluiting gezocht met de Moezel te Wasserbillig via een gekanaliseerde Trëtterbach, Woltz - Clerve en Sûre. Om het plan te realiseren zal het kanaal vanaf de Maas te Luik een hoogteverschil moeten overwinnen van 400 meter om aan de andere kant van de lijn dan weer 300 meter te dalen tot de Moezelvallei. Het lijkt een krankzinnig project, om het te realiseren worden maar liefst 215 sluizen in het plan voorzien!
Oude foto van de tunnelingang kant Buret, vermoedelijk is deze foto in de jaren '60 genomen.
> Eén van de vele problemen die moeten worden uitgeklaard is hoe je zo'n kanaal, dat stijgt en weer daalt, van voldoende water voorziet, met name in de hoogst gelegen zone, waar de waterscheidingslijn ligt en er weinig of geen natuurlijke aanvoer is van water uit beken en rivieren. De Belgische ingenieur Rémi De Puydt stelt voor om ter hoogte van de waterscheidingslijn een tunnel uit te graven waarbij op een diepte van 60 meter de grondwaterlaag dan op een semi-natuurlijke wijze het kanaal kan voeden. Op de hoogste delen wil hij dan ook nog regenbekkens graven die het waterpeil van het kanaal verder moeten ophogen. Om dit plan te realiseren moet dus een kanaal worden gegraven vanaf het gehucht Bernistap tot in Hoffelt (5370 meter), waarvan 2529 meter ondergrondse verbinding. (Het woord 'tunnel' bestond toen nog niet, maar kwam pas in zwang bij de aanleg van ondergrondse spoorwegverbindingen later in de 19de eeuw).
Kanaal te Hoffelt
> Op 1 juli 1827 worden de contracten getekend. De 'Algemene Maatschappij van Luxemburg' wordt hiervoor opgericht en wordt verantwoordelijk voor de realisatie van het Maas-Moezelkanaal. De werken hebben een voorziene duur van 7 jaren. De kanaalingenieurs vestigen hun hoofdzetel in het kasteel van Tavigny, gelegen vlakbij het moeilijkst te verwezenlijken deel van het kanaal. Het werkvolk logeert in Buret en in barakken bij de voorziene tunnelingang.
Kasteel Tavigny, ooit hoofdkwartier van de kanaalonderneming
> In de winter van 1828 wordt de eerste houweelslag gegeven in de harde ondergrond van leisteen en graniet om van de loop van de kleine beek Ruisseau de Buret een heus kanaal te maken. Honderden arbeiders graven aan een kanaal dat nu bekend staat als het kanaal van Bernistap (naam van het nabijgelegen gehucht van Buret). Ook vrouwen en kinderen worden ingeschakeld. Ze sleuren in manden de losgeslagen steen en modder uit de bedding. Langs het kanaal vormen zich daardoor lange hopen steenafval. Aan de tunnel wordt vanuit westelijke kant dag en nacht gewerkt door 20 arbeiders in ploegen van 5 en in een shift van telkens 6 uren. Alles gebeurt op mankracht. In de harde Ardense steen vordert men met het pikhouweel aan een snelheid van ongeveer 1 meter per dag. Het moet een onvoorstelbaar arbeidsintensief werk geweest zijn toen. Zowel via de gecreëerde tunnelingang als via schachten vanuit de bovenliggende grond wordt gewerkt. Doorsijpelend water bemoeilijkt de werken.
Moerasvergeet-mij-nietje in de oude kanaalbedding te Buret
> Het prille Belgische bestuur laat het plan niet onmiddellijk 'varen'. Ingenieur De Puydt beseft dat er sneller moet worden opgeschoten met de tunnel. Het harde graafwerk van de arbeiders wordt nu deels verlicht door buskruit te gebruiken bij de tunnelboring. Los puin wordt afgevoerd met een lier en de schachten werden leeg gepompt met de hulp van een revolutionair nieuw werkmiddel: de stoommachine.
> In de loop van het jaar 1832 is men bijna halfweg met de tunnel: 1130 meter zijn de arbeiders opgeschoten, daarvan zijn de eerste 340 meter voorzien van een bakstenen gewelf. Om de 10 meter werden aan weerszijden ijzeren staven in het gewelf aangebracht. Bedoeling daarvan was dat de schippers door middel van een bootshaak zo hun schuit door de donkere tunnel konden trekken. Alle werken vallen echter plots stil dat jaar. De hoofdoorzaak is wellicht de onzekere politieke situatie op dat moment. Terwijl de Luxemburgers zich voor een deel achter de afscheuring van België schaarden is er internationale betwisting over wat er met Luxemburg moet gebeuren na de creatie van België. Aanvankelijk werd heel Luxemburg aan de Nederlanders toegewezen wat op fel protest stootte.
> In de loop van het jaar 1832 is men bijna halfweg met de tunnel: 1130 meter zijn de arbeiders opgeschoten, daarvan zijn de eerste 340 meter voorzien van een bakstenen gewelf. Om de 10 meter werden aan weerszijden ijzeren staven in het gewelf aangebracht. Bedoeling daarvan was dat de schippers door middel van een bootshaak zo hun schuit door de donkere tunnel konden trekken. Alle werken vallen echter plots stil dat jaar. De hoofdoorzaak is wellicht de onzekere politieke situatie op dat moment. Terwijl de Luxemburgers zich voor een deel achter de afscheuring van België schaarden is er internationale betwisting over wat er met Luxemburg moet gebeuren na de creatie van België. Aanvankelijk werd heel Luxemburg aan de Nederlanders toegewezen wat op fel protest stootte.
Kanaaluitgraving te Hoffelt
> Dat was in 1831 en mogelijk was dit de aanleiding om de werken te stoppen, waarom al dat dure werk als het kanaal niet meer in handen zou blijven van België? Uiteindelijk werd Luxemburg ruwweg op basis van taalgebied in twee gedeeld in de huidige Belgische provincie en het Groot Hertogdom. Die taalgrens loopt hier zowat gelijk met de waterscheidingslijn en je kan het al raden: de grenslijn komt precies boven de tunnel te liggen. Al het werk was voor niets geweest.
> Aan Belgische zijde wordt enkele jaren later een deel van het project weer opgepikt als vanuit Luik wordt gestart met het Ourthekanaal, dat deels een gekanaliseerde Ourthe volgt en deels een eigen loop krijgt met sluizen. Van Luik tot Comblain-au-Pont zijn nu nog resten van dit kanaal te zien. Ook dit grote werk werd uiteindelijk een gigantische flop. In 1847 werden alle werkzaamheden gestaakt, definitief. Ditmaal was het de opkomst van spoorwegen die zo'n kanaal volledig voorbijgestreefd maakte.
> Aan Belgische zijde wordt enkele jaren later een deel van het project weer opgepikt als vanuit Luik wordt gestart met het Ourthekanaal, dat deels een gekanaliseerde Ourthe volgt en deels een eigen loop krijgt met sluizen. Van Luik tot Comblain-au-Pont zijn nu nog resten van dit kanaal te zien. Ook dit grote werk werd uiteindelijk een gigantische flop. In 1847 werden alle werkzaamheden gestaakt, definitief. Ditmaal was het de opkomst van spoorwegen die zo'n kanaal volledig voorbijgestreefd maakte.
> Wat valt er na 180 jaren nog te zien? Eigenlijk veel. Over het kanaal tussen Luik en Comblain-au-Pont gaan we hier niet verder uitweiden. Wandel GR 573 of GR 57 te Angleur om daarvan onderweg resten te zien. Escapardenne Eislek Trail laat je de kanaalresten zien aan zowel de Luxemburgse kant (Hoffelt) als de Belgische kant (Bernistap). Tussenin loopt je boven de geplande tunnel door de waterscheidingslijn. Speciaal voor Escapardenne Eislek Trail werd te Hoffelt de oude kanaalloop weer toegankelijk gemaakt. Aan Belgische zijde kan je ook nog de originele tunneltoegang zien.
> In 1830 is men 442 meter gevorderd in de ondergrond als de projectuitvoering plots begint te sputteren. In datzelfde jaar scheidt België zich immers af van Nederland na een opstand tegen het regime van Willem I, voornamelijk vanuit de hoek van de Franstalige bourgeoisie. Willem weg, Hollanders weg en ook het kanaalkapitaal gedeeltelijk weg. Voor het kanaalproject begint eigenlijk vanaf nu een lange doodstrijd.
Ourthekanaal te Angleur (Luik), langs GR 573
De lijn van de uitgraving is te Hoffelt richting België nog goed te herkennen in het landschap.
> Als je voor die opening staat aan de Belgische kant is de eerste vraag die in je opkomt hoe hier boten moesten passeren door een opening die niet veel breder lijkt dan een brede riool. Over vele jaren is het kanaal langzaam dichtgeslibd, een groot deel van de tunnelmond bevindt zich nu dus ondergronds. De oorspronkelijke hoogte kanaalbodem - tunnelgewelf moet zowat 4 meter zijn geweest! Uit de tunnelmond komt kristalhelder water gestroomd, afkomstig van bronwater dat opborrelt in de tunnel. Dat zuivere water vloeit in het brede kanaal dat er vandaag eerder wat uitziet als een moeras met een gevarieerde plantengroei. Vooral moerasvergeet-mij-nietje voelt zich hier in zijn sas.
Ondertunneling Maas-Moezelkanaal te Buret. Foto genomen in de jaren '90. De diepte van het water zou tot 2 meter zijn. (Foto G. de Pierpont)
Wegzinkende tunneltoegang: Oorspronkelijke hoogte: Meer dan 4 meter, inclusief 2 meter waterdiepte.
Tunnel Buret rond 1910
(postkaart)
(postkaart)
Tunnel Buret rond 1975
(foto uit 'Grenzeloze Ardennen')
(foto uit 'Grenzeloze Ardennen')
Tunnel Buret in 2013
> Het kanaal aan Belgische zijde is van hier nog te volgen tot het punt bij de hoeve van Bernistap, waar de graafwerken ooit begonnen. Een lengte van zowat 1350 meter. Vroeger was ook dit kanaal aanzienlijker dieper. Voor de inwoners van Buret was het ongebruikte kanaal decennia lang een stortplaats. Sinds 1988 hebben het kanaal, de onmiddellijke omgeving en de tunnel een beschermd statuut van monument en natuurreservaat gekregen.
> Er zijn nog meer landschapselementen die herinneren aan de bouw van het kanaal in 1827, zoals sporen van de schachten en uiteraard het kasteel van Tavigny. De steenhopen boven het kanaal, zo geduldig door vrouwen en kinderen opgebouwd, werden aangewend om ondermeer spoorbeddingen te herstellen van de schade bij het von Rundstedtoffensief na WO II.
> Er zijn nog meer landschapselementen die herinneren aan de bouw van het kanaal in 1827, zoals sporen van de schachten en uiteraard het kasteel van Tavigny. De steenhopen boven het kanaal, zo geduldig door vrouwen en kinderen opgebouwd, werden aangewend om ondermeer spoorbeddingen te herstellen van de schade bij het von Rundstedtoffensief na WO II.
> Wat de tunnel betreft is er enkel aan Belgische zijde gewerkt, aan Luxemburgse zijde hebben de ondergrondse tunnelgraafwerken nooit een aanvang genomen, er zijn daar enkel resten van het open deel van het kanaal. Het kanaal sneed Hoffelt echt in twee. In het centrum van Hoffelt staan schermen met oude uitvergrote zwartwitfoto's, die je een beeld geven van het dorp en het kanaal voor 1960. De dorpsbevolking van Hoffelt gebruikte het kanaal ook hier vele decennia lang als stort. Het Moezel-Maaskanaal dat in Hoffelt werd gebouwd, moest aan de andere zijde van de waterscheidingslijn aansluiten op de Trëtterbaach. Het uitgegraven deel is met 1300 meter lengte ongeveer even lang als dat van Bernistap. Het werd pas in 1964 gedeeltelijk dicht gestort ter hoogte van het dorpscentrum. Aan beide zijden daarvan kan je mooi de kanaalloop zien. Oostelijk loopt het kanaal buiten Hoffelt over in een beek en en een moerassig gebiedje tussen weiden.
Kanaal te Hoffelt in oostelijke richting
> Indien ingenieur De Puydt en de 'Algemene maatschappij van Luxemburg' 5 jaren eerder waren begonnen aan het kanaal, dan zou het wellicht af zijn geraakt. Het zou nog steeds een economische flop zijn geworden door de komst van de trein later maar vandaag zou dit kanaal met zijn 215 sluizen een toeristische topattraktie zijn in de Ardennen, zoiets als een Luxemburgse versie van het Franse Canal du Midi. Helaas dus, het resultaat van deze onderneming staat nu hoog op de beruchte lijst van Belgische (Hollandse ??) Nutteloze Bouwwerken (Grands Travaux Inutiles - GTI).
> Er is ook een bewegwijzerde lokale luswandeling van 16 km met het kanaal als thema. In de VVV's van de streek (bvb Houffalize of Wincrange) kan je hierover een brochuurtje oppikken.
> Er is ook een bewegwijzerde lokale luswandeling van 16 km met het kanaal als thema. In de VVV's van de streek (bvb Houffalize of Wincrange) kan je hierover een brochuurtje oppikken.
Inbeking te Hoffelt sinds de jaren '60 van vorige eeuw.
Plateau van Wincrange
> Dit hooggelegen deel van de Eislek in het Groothertogdom bestaat vooral uit oppervlakte die voor landbouwdoeleinden worden geëxploiteerd. In tegenstelling tot eerdere delen van Escapardenne Eislek Trail komen we hier weinig bebossing tegen. Toch is er bijzondere aandacht voor dit plateau door de Luxemburgse natuurvereniging Natur & Ëmwelt. Grote delen van het plateau staan immers ook ingetekend als Europees Natura 2000-gebied. Het gaat hier eerder niet om het inrichten van natuurreservaten maar om een beschermingsstatuut voor de biodiversiteit ter plaatse en de erkenning voor het behoud ervan. Behalve veel velden en weiden vind je er ook jonge beken, moerassige zones en vijvers.
> Natur & Ëmwelt heeft hier een aantal kleinere gebieden in beheer, soms in samenwerking met de gemeentelijke overheid en de landbouwers. In de topografische gids van het wandelpad wordt er dan ook nogal wat aandacht aan besteed. De vereniging is immers verheugd dat via het langeafstandspad Escapardenne Eislek Trail een aantal daarvan kunnen worden voorgesteld, zoals de vijvers van Weiler, de resten van het Moezel-Maaskanaal of de boomgaarden met oude appel- en perensoorten die werden aangeplant. Focus ligt oa op het creëren van een beter habitat voor weide-, water- en trekvogels en in de natte zones op de bescherming van een aantal zeldzame planten. Vaak werden nieuwe paadjes aangelegd om ze toegankelijk te maken voor wandelaars op Escapardenne Eislek Trail.
> Dit hooggelegen deel van de Eislek in het Groothertogdom bestaat vooral uit oppervlakte die voor landbouwdoeleinden worden geëxploiteerd. In tegenstelling tot eerdere delen van Escapardenne Eislek Trail komen we hier weinig bebossing tegen. Toch is er bijzondere aandacht voor dit plateau door de Luxemburgse natuurvereniging Natur & Ëmwelt. Grote delen van het plateau staan immers ook ingetekend als Europees Natura 2000-gebied. Het gaat hier eerder niet om het inrichten van natuurreservaten maar om een beschermingsstatuut voor de biodiversiteit ter plaatse en de erkenning voor het behoud ervan. Behalve veel velden en weiden vind je er ook jonge beken, moerassige zones en vijvers.
> Natur & Ëmwelt heeft hier een aantal kleinere gebieden in beheer, soms in samenwerking met de gemeentelijke overheid en de landbouwers. In de topografische gids van het wandelpad wordt er dan ook nogal wat aandacht aan besteed. De vereniging is immers verheugd dat via het langeafstandspad Escapardenne Eislek Trail een aantal daarvan kunnen worden voorgesteld, zoals de vijvers van Weiler, de resten van het Moezel-Maaskanaal of de boomgaarden met oude appel- en perensoorten die werden aangeplant. Focus ligt oa op het creëren van een beter habitat voor weide-, water- en trekvogels en in de natte zones op de bescherming van een aantal zeldzame planten. Vaak werden nieuwe paadjes aangelegd om ze toegankelijk te maken voor wandelaars op Escapardenne Eislek Trail.
> We draaien in het centrum van Tavigny naar rechts rond dat kasteel. Na een eerste bocht wandelen we rechtdoor een secundaire straat op. Straatnamen zoeken hier heeft geen zin, want alles heet gewoon 'Tavigny'! Langs enkel mooie huizen, in het dorp zijn trouwens nog enkele traditionele boerderijen te vinden en eigenlijk zou Tavigny op het lijstje van 'Mooiste dorpen van Wallonië' moeten staan.
> Het gehucht Bernistap in zicht, niet veel meer dan een grote hoeve (waarvan de gevel mooi traditioneel was gerestaureerd met roze kalk). De nederzetting diende tijdens de werken ter bevoorrading van de ploegen aan de kanaaluitgraving. Helaas! In juni 2021 herschiep een over de hoeve razende tornado alles in ruïne. Hier eindigt ook het oude onafgewerkte kanaal. Aan de andere kant van de brug blijft enkel een beek over waar het kanaal verder moest lopen.
> Rechts de weg op en voorbij de hoeve de eerste steenslagweg links nemen. Deze loopt omhoog naar een dennenbos. Daarna dalen we naar een laag drassig punt waar de Ruisseau de Rouvroi in de Ruisseau de Pouhou vloeit. Daar gaan we links om over een steenslagweg, die hol wordt, omhoog te lopen richting Tavigny.
> Voorbij een boerderij lopen we de verkeersweg Buret - Tavigny op tot bij de kerk en het kasteel van Tavigny. Eind oktober en het is nog warm genoeg om de fleece uit te trekken en in T-shirt verder te wandelen. Er zijn kort bij het centrum picknickbanken bij de infoborden.
> Voorbij een boerderij lopen we de verkeersweg Buret - Tavigny op tot bij de kerk en het kasteel van Tavigny. Eind oktober en het is nog warm genoeg om de fleece uit te trekken en in T-shirt verder te wandelen. Er zijn kort bij het centrum picknickbanken bij de infoborden.
> De verbinding functioneerde verder in vredestijd tot aan de Franse grens maar na WO II werd de lijn - over decennia verspreid - in fasen ontmanteld. De jongste delen werden eerst afgeschaft, de spoorlijn Gouvy - Sankt-Vith werd al begin jaren '60 opgebroken. Het deel van de spoorweg dat we hier zien (tussen Gouvy en Bourcy) werd afgeschaft in 1986, de verbinding Bourcy - Bastogne sneuvelde in 1991 en Bastogne - Libramont is sinds 1993 officieel 'tijdelijk buiten dienst'.
> In 2009 werd het spoordeel van Bastogne tot Bourcy voorzien van een laag asfalt en opengesteld als RAVeL. Als je de spoorlijn nabij Limerlé er zo overgroeid bij zag liggen in 2010 was het moeilijk voor te stellen dat ook voor dit stuk geld werd uitgetrokken om hier een RAVeL aan te leggen. In 2011 worstelden de asfalteermachines er echter door en je kan nu dus fietsen van Bastogne tot Gouvy (30 km) over de voormalige spoorlijn die de 'RAVeL de l'Ardenne' werd.
> In 2009 werd het spoordeel van Bastogne tot Bourcy voorzien van een laag asfalt en opengesteld als RAVeL. Als je de spoorlijn nabij Limerlé er zo overgroeid bij zag liggen in 2010 was het moeilijk voor te stellen dat ook voor dit stuk geld werd uitgetrokken om hier een RAVeL aan te leggen. In 2011 worstelden de asfalteermachines er echter door en je kan nu dus fietsen van Bastogne tot Gouvy (30 km) over de voormalige spoorlijn die de 'RAVeL de l'Ardenne' werd.
Spoorlijn 163
> De spoorbedding, nu RAVeL, was tot 2011 een beetje dicht gegroeid en behoort tot lijn 163 (Sankt Vith - Gouvy - Bastogne - Libramont). Dit spoordeel tussen Bastogne en Gouvy werd aangelegd in 1884 - 1885. Dwangarbeiders trokken tijdens WO I lijn 163 nog verder door, van Gouvy tot Sankt Vith. Bedoeling van de Duitsers was oa om zo snel mogelijk oorlogstuig en soldaten naar de fronten in Frankrijk te verschepen. Tot die snelle link hoorde ook lijn 163A, waarover je elders op Trekkings.be een uitgebreid verslag vindt.
> De spoorbedding, nu RAVeL, was tot 2011 een beetje dicht gegroeid en behoort tot lijn 163 (Sankt Vith - Gouvy - Bastogne - Libramont). Dit spoordeel tussen Bastogne en Gouvy werd aangelegd in 1884 - 1885. Dwangarbeiders trokken tijdens WO I lijn 163 nog verder door, van Gouvy tot Sankt Vith. Bedoeling van de Duitsers was oa om zo snel mogelijk oorlogstuig en soldaten naar de fronten in Frankrijk te verschepen. Tot die snelle link hoorde ook lijn 163A, waarover je elders op Trekkings.be een uitgebreid verslag vindt.
> We steken het kanaal over voorbij het toegangspoortje te Hoffelt en wandelen langs de linkerzijde verderop door een gekapt gebied waar natuurherstel nog volop moet plaats vinden. Dit stukje kanaal kwam pas in 2011 in handen van de Luxemburgse natuurvereniging. Je vraagt je dan misschien af wat die woestenij aan boomkap dan betekent maar je moet het een paar jaren tijd geven. Hier stonden immers dennen aangeplant, ze pasten helemaal niet in het kader om van de kanaalzone een gevarieerd biotoop te maken. Het wandelpaadje is ook helemaal nieuw, gecreëerd in 2012. Na zo'n 500 meter komen we langs een ligbank en infobord over het kanaal.
> Na de rustbank zoeken we via zigzagpaden en een knuppelpad de andere oever van het kanaal op. We lopen langs het kanaal en verlaten het dan via een doorsteekpaadje naar een asfaltweg. We stappen de volgende kilometers in het spoor van het Panoramapad (nationaal lange afstandspad), herlegd in de bedding van het Maas-Moezelkanaal. Naar links op het asfaltwegje. Aan onze linkerzijde zie je nog slechts vage sporen van het kanaal.
> De asfaltweg gaat gradueel over in een steenslagweg en verderop in een grasweg. Onderweg nog een paar infoborden met het kanaal als thema, zoals bij een oude schachtput van het kanaal. We klimmen zeer geleidelijk verder naar de waterscheidingslijn tussen het Maas-Rijnbekken en ook naar de grens tussen de Belgische provincie Luxemburg en het Groothertogdom Luxemburg. Van 423 meter te Hoffelt gaat het zo door naar 500 meter hoogte op de grens.
> Oorspronkelijk liep het Escapardenne Eisleck Trail op het grenswegje naar rechts, sinds 2017 ga je echter links. Na zowat 400 meter aan het einde van een dennebosje, kom je bij grenspaal 263. Op dat punt kies je voor het pad rechts en zo trek je België binnen.
> Oorspronkelijk liep het Escapardenne Eisleck Trail op het grenswegje naar rechts, sinds 2017 ga je echter links. Na zowat 400 meter aan het einde van een dennebosje, kom je bij grenspaal 263. Op dat punt kies je voor het pad rechts en zo trek je België binnen.
> Bij grenspaal 263 gaan we dus rechts langs een bosrand België in. We kruisen even later de lange beboste strook waarin ex-spoorlijn 163 ligt. De bedding is sinds 2012 in RAVeL-fietspad is gewijzigd.
> Aan de gekalkte kerkmuur kun je nog een grafzerk vinden uit 1929, ter herdenking van Clément Salmon, geometer van de Luxemburgse maatschappij die de kanaalwerken uitvoerde. Ooit was in het kasteel van Tavigny de hoofdzetel gevestigd van de maatschappij die de kanaalwerken coördineerde.
> Deze weg loopt naar een mooi gelegen grote kapel tussen een linde en een kastanjelaar. Op de V-splitsing hier nemen we de rechtertak, de steenslagweg dus. Deze stijgt naar een T-kruising op 455 meter hoogte. Daar links en op een kruispunt van paden even later houden we rechtdoor aan. Bij de V-splitsing dadelijk daarna linksvoor verder.
> Deze veldweg loopt naar de verkeersweg Tavigny - Houffalize maar kort voor we deze bereiken nemen we tegenover een huis rechts een steenslagweg die wat hoger overgaat in een graspad. Voor we het gehucht Alhoumont bereiken gaan we scherp rechts een steenslagweg op die nog even verder stijgt, tot 475 meter hoogte in de buurt van een watercaptatiestation. Prachtig zicht van bijna 360° hier!
> Deze veldweg loopt naar de verkeersweg Tavigny - Houffalize maar kort voor we deze bereiken nemen we tegenover een huis rechts een steenslagweg die wat hoger overgaat in een graspad. Voor we het gehucht Alhoumont bereiken gaan we scherp rechts een steenslagweg op die nog even verder stijgt, tot 475 meter hoogte in de buurt van een watercaptatiestation. Prachtig zicht van bijna 360° hier!
> Kruising met de RAVeL en nu maar rechtdoor naar Buret aanvankelijk nog over een graspad. In he dorp houden we rechts aan tot op de hoofdweg van Buret. Op die vijfsprong gaan we rechts en 150 meter verder, tussen een paar huizen kiezen we linksvoor een licht dalend wegje tussen enkele oude huizen. Buret ligt alweer achter ons, we zetten opnieuw koers naar het merkwaardige Rijn-Maaskanaal, maar dit keer aan Belgische zijde.
> Net voorbij de passage van het kanaal gaan we links via het toegangspunt tot het natuurreservaat van het oude Maas-Moezelkanaal te vinden. Hier begint een bijzonder interessant en zeer mooi stuk Escapardenne Eislek Trail van bijna anderhalve kilometer.
> Voor ons ligt het boerendorp Weiler maar zover gaan we niet. Ter hoogte van een dikke es gaan we links een onverhard pad op langs een natuurgebied van Hëllef fir d'Natur, bestaande uit een reeks vijvers. Interessant om vanuit de gloednieuwe vogelkijkhut (juni 2012) het waterleven te bestuderen.
Vijvers van Weiler
> De Weilervijvers zijn geen natuurlijke vijvers. Ze werden in de jaren '60 gecreëerd als visvijvers op een plek waar ooit een kleine middeleeuwse site was. In de omgeving was ook een watermolen, die begin 20ste eeuw werd omgevormd tot een kleine steenbakkerij. Resten van de steenbakkerij zie je nog tussen het struikgewas voorbij de eerste vijver van Weiler. In de vogelijkhut kun je observaties noteren in het logboek.
> De Weilervijvers zijn geen natuurlijke vijvers. Ze werden in de jaren '60 gecreëerd als visvijvers op een plek waar ooit een kleine middeleeuwse site was. In de omgeving was ook een watermolen, die begin 20ste eeuw werd omgevormd tot een kleine steenbakkerij. Resten van de steenbakkerij zie je nog tussen het struikgewas voorbij de eerste vijver van Weiler. In de vogelijkhut kun je observaties noteren in het logboek.
Traversée des Pays et des Âges
> Dit langeafstandspad van 48 km was het eerste wandelproject van het Parc Naturel des deux Ourthes en de Luxemburgse natuurbeschermingsorganisatie, die ook Escapardenne Eislek Trail ontwikkelden. Het is een ander concept met paden waarlangs je een pak landschapslijnen ontdekt, gecreëerd over de eeuwen heen of van nature aanwezig. Een uitgebreid verslag vind je elders op Trekkings.be. Traversée des Pays et des Âges.
> Dit langeafstandspad van 48 km was het eerste wandelproject van het Parc Naturel des deux Ourthes en de Luxemburgse natuurbeschermingsorganisatie, die ook Escapardenne Eislek Trail ontwikkelden. Het is een ander concept met paden waarlangs je een pak landschapslijnen ontdekt, gecreëerd over de eeuwen heen of van nature aanwezig. Een uitgebreid verslag vind je elders op Trekkings.be. Traversée des Pays et des Âges.
> Voor we de verkeersweg N12 bereiken slaan we links af over een privéweg-graspad dat naar een hoeve leidt. We gaan er rechts onder de N12 via een brug en te samen met de Trëtterbaach.
> Die beek verlaten we nu dadelijk na de brug om naar rechts even de Emesbaach te volgen en enkele tientallen meters verder, na een bocht in de weg, een nieuw aangelegd wandelpad links te nemen. Speciaal gebouwd voor Escapardenne Eislek Trail! Onder de takken van sparren lopen we langs een ligbank van het Escapardenne Eislek Trail, geplaatst bij een kleine, oude, verlaten steengroeve.
> Afdalen tot bij de oude tunnelingang van het kanaal wordt ontmoedigd door de plaatsing van houten relingen. Uit de tunnelmond vloeit zo'n kristalhelder water dat je het verrassend diepe water in de tunnel amper ziet boven de bodem. Voor het Canvas-programma 'Publiek Geheim' verkregen Sven Speybroeck en zijn filmploeg in 2011 de toelating om in de tunnel te varen. Escapardenne Eislek Trail volgt het kanaal langs de rechterzijde, aanvankelijk op hoogte. Fantastische herfstkleuren op en rond het moerassige water en ook veel paddenstoelen onderweg. Hoewel ik de omgeving rond de tunnelmond eerder al wel vijf keer heb bezocht, wandelde ik nog nooit eerder het hele kanaal af. Het pad loopt verderop over kleine heuveltjes, ontstaan door puinsteen uit de kanaalbedding. Het waren vooral vrouwen en kinderen die het labeur deden om manden steenpuin naar de oevers te sleuren.
> Stilaan dalen we verder naar het niveau van het kanaal en het wandelpad gaat er vlak naast lopen. Ook hier zijn de dennen langs de oever gekapt om de ecologische waarde van het natuurgebied te verhogen. Ik merk een omgevallen berk op die duidelijk niet sneuvelde door een boomzaag maar die geduldig werd aangevreten door een bever. Zelf tot hier is de bever opmars dus geraakt. Zo kort bij de waterscheidingslijn, eindstation wellicht. Wat mooi allemaal deze omgeving.
Als grenspalen konden spreken...
> Voor 1830 waren de huidige Waalse provincie Luxemburg en het Groothertogdom Luxemburg één gebied, het stond onder het gezag van het Nederlandse huis van Oranje. Met de opstand van de Zuidelijke Nederlanden tegen Willem I in 1830 moeten de grenzen opnieuw worden vastgelegd.
> De internationale grootmachten Groot-Brittannië, Rusland, Oostenrijk en Pruisen erkennen in 1830 al het Voorlopige Bewind van de jonge Belgische staat en publiceren in 1831 de 'Grondslagen der Scheiding'. Daarbij wordt ondermeer heel Luxemburg aan de Nederlanders gegeven. België protesteert en dat resulteert in een akkoord waarbij het Frans sprekend deel van Luxemburg aan België zou worden gegeven en het Letzebuergesch sprekend deel aan Nederland. Omwille van strategische redenen laat Frankrijk die grens nog wat aanpassen.
Een krachtmeting tussen Nederland en Frankrijk over de grenzen zal de volgende jaren de jonge Belgische politiek overheersen. Ondertussen blijft België nog jaren heel Luxemburg besturen.
> Voor 1830 waren de huidige Waalse provincie Luxemburg en het Groothertogdom Luxemburg één gebied, het stond onder het gezag van het Nederlandse huis van Oranje. Met de opstand van de Zuidelijke Nederlanden tegen Willem I in 1830 moeten de grenzen opnieuw worden vastgelegd.
> De internationale grootmachten Groot-Brittannië, Rusland, Oostenrijk en Pruisen erkennen in 1830 al het Voorlopige Bewind van de jonge Belgische staat en publiceren in 1831 de 'Grondslagen der Scheiding'. Daarbij wordt ondermeer heel Luxemburg aan de Nederlanders gegeven. België protesteert en dat resulteert in een akkoord waarbij het Frans sprekend deel van Luxemburg aan België zou worden gegeven en het Letzebuergesch sprekend deel aan Nederland. Omwille van strategische redenen laat Frankrijk die grens nog wat aanpassen.
Een krachtmeting tussen Nederland en Frankrijk over de grenzen zal de volgende jaren de jonge Belgische politiek overheersen. Ondertussen blijft België nog jaren heel Luxemburg besturen.
> In 1838 aanvaardt Willem I eindelijk de XXIV artikelen en dus ook de uitgetekende grens. In 1839 wordt het akkoord ondertekend en vanaf 1843 start een Belgisch-Nederlandse commissie met de afbakening van de oostelijke grens op het terrein. Vandaar dus dat in de ijzeren palen het jaartal 1843 is gesmolten.
> De gietijzeren palen (hol binnenin) werden vervaardigd in de Cockerill-fabrieken van Seraing. Ze wegen ongeveer 372 kg per stuk. Je verplaatst dus de grens niet even snel. Het octagonale onderste deel (grotendeels in de grond) is 1 meter lang. De top is een gestileerde dennenappel.
> De vorm van deze grenspalen is zowat identiek aan die op de huidige grenslijn tussen België en Nederland. Op de grens tussen Luxemburg en België zijn ze echter niet of slecht onderhouden. In de 170 jaren dat ze er staan hebben ze heel wat te verduren gekregen: Jagers die ze als schietobject gebruiken, boeren die ze scheefrijden met hun machines, vandalisme, oorlog, enz... Niet weinigen zijn er hun dennenappeltje, dat de paal aftopt, bij ingeschoten. Gezien hun respectabele leeftijd verdienen ze eigenlijk toch wat meer zorg en bescherming. Het zijn excentrieke symboolobjecten van het oude Europa met zijn vaak verschoven grenzen.
> De grenspalen tussen het GH Luxemburg en België zijn genummerd van 1 tot 286. Langs Escapardenne Eislek Trail passeren we nummers 263. Niet altijd zijn ze even gemakkelijk te ontdekken. Waar nodig zijn er ook nog tussenpalen geplaatst die uit hardsteen zijn en een andere vorm hebben.
> De gietijzeren palen (hol binnenin) werden vervaardigd in de Cockerill-fabrieken van Seraing. Ze wegen ongeveer 372 kg per stuk. Je verplaatst dus de grens niet even snel. Het octagonale onderste deel (grotendeels in de grond) is 1 meter lang. De top is een gestileerde dennenappel.
> De vorm van deze grenspalen is zowat identiek aan die op de huidige grenslijn tussen België en Nederland. Op de grens tussen Luxemburg en België zijn ze echter niet of slecht onderhouden. In de 170 jaren dat ze er staan hebben ze heel wat te verduren gekregen: Jagers die ze als schietobject gebruiken, boeren die ze scheefrijden met hun machines, vandalisme, oorlog, enz... Niet weinigen zijn er hun dennenappeltje, dat de paal aftopt, bij ingeschoten. Gezien hun respectabele leeftijd verdienen ze eigenlijk toch wat meer zorg en bescherming. Het zijn excentrieke symboolobjecten van het oude Europa met zijn vaak verschoven grenzen.
> De grenspalen tussen het GH Luxemburg en België zijn genummerd van 1 tot 286. Langs Escapardenne Eislek Trail passeren we nummers 263. Niet altijd zijn ze even gemakkelijk te ontdekken. Waar nodig zijn er ook nog tussenpalen geplaatst die uit hardsteen zijn en een andere vorm hebben.
> Het Escapardenne Eislek Trail neemt bij de mooie watermolen van Asselborn het valleiwegje met lichte steenslagbedekking, waarbij de Trëtterbaach links van ons loopt. Een prettig pad met links een natuurgebied van natte gronden langs de Tretterbaach. Onderweg een oude leisteengroeve. We lopen hier samen met het pad 'Traversée des Pays et des Âges'.
> Dit is de 'scharnieretappe'. We steken niet enkel de grenzen tussen de Luxemburgen over maar kruisen ook de waterscheidingslijn tussen de grote waterbassins van Maas en Rijn. We lopen dus de hele tijd op hoogte, licht stijgend naar de grenslijn, licht dalend aan de andere zijde, richting Houffalize. Hoogteverschillen zijn beperkt, vergeleken met andere etappes van Escapardenne Eislek Trail. Het eerste deel van de tocht verloopt voornamelijk over het plateau van Wincrange waarbij we over nogal wat stukjes paden laveren die speciaal voor het Escapardenne Eislek Trail zijn opengesteld. Hoogtepunten zijn zonder meer de resten van het oude kanaal Moezel - Maas. Het verhaal over dit megalomaan project maakt het allemaal zeer boeiend. Speciaal naar aanleiding van de creatie van Escapardenne Eislek Trail is een deel van het oude kanaal opnieuw toegankelijk gemaakt. Een bijzondere etappe dus die eindigt in het historische stadje Houffalize, na een langgerekte afdaling met vele vergezichten over het Ardense landschap.
> Voorzie voldoende voedsel en drank voor deze etappe. Geen winkels, cafés en resto's tot Houffalize. In Houffalize heb je alle horeca en er zijn oa ook een Spar en Delhaize. Houffalize heeft ook een toeristische dienst in het centrum en vlakbij ligt het huis van het Parc Naturel des deux Ourthes, projectdrager van Escapardenne Eislek Trail.
> Er zijn geen officiële campings tussen Troisvierges en Houffallize. Je kon in de bossen van Les Blancs Bois (tussen Alhoumont en Houffalize) legaal bivakkeren sinds 2015. Vanaf 2021 ben je echter opnieuw aangewezen op wildkamperen. Pas voorbij Houffalize zijn er twee campings op wandelafstand van het Escapardenne Eislek Trail. Het watermolenhotel van Asselborn (startpunt) biedt luxueus comfort en maaltijden in een paradijselijke omgeving. In Houffalize zijn hotels.
> De watermolen van Asselborn is te bereiken te voet vanuit het dorp Asselborn, dat is verbonden met buslijnen naar Troisvierges. Eindpunt Houffalize heeft geen treinstation maar is met een buslijn verbonden met Gouvy, dat op dezelfde spoorlijn ligt als Troisvierges en punten meer zuidelijk op het Escapardenne Eislek Trail. Houffalize is ook ontsloten met bussen die naar punten noordelijk op het Escapardenne Eislek Trail rijden, zoals La-Roche-en-Ardenne. Niet alle bussen tussen Houffalize en La Roche passeren via Nadrin echter.
> Tussen de Belgisch-Luxemburgse grens en de Belgische zijde van het Kanaal van Bernistap is het te volgen routetraject gewijzigd sinds 1 juli 2017, je wandelt nu via het dorp Buret, de afstand verkort hierdoor met 1,25 km. Het etappeverslag hieronder is daaraan aangepast.
> De watermolen van Asselborn is te bereiken te voet vanuit het dorp Asselborn, dat is verbonden met buslijnen naar Troisvierges. Eindpunt Houffalize heeft geen treinstation maar is met een buslijn verbonden met Gouvy, dat op dezelfde spoorlijn ligt als Troisvierges en punten meer zuidelijk op het Escapardenne Eislek Trail. Houffalize is ook ontsloten met bussen die naar punten noordelijk op het Escapardenne Eislek Trail rijden, zoals La-Roche-en-Ardenne. Niet alle bussen tussen Houffalize en La Roche passeren via Nadrin echter.
> Tussen de Belgisch-Luxemburgse grens en de Belgische zijde van het Kanaal van Bernistap is het te volgen routetraject gewijzigd sinds 1 juli 2017, je wandelt nu via het dorp Buret, de afstand verkort hierdoor met 1,25 km. Het etappeverslag hieronder is daaraan aangepast.
Pad tussen Tavigny en Alhoumont
Vallei Trëtterbaach, beschermd natuurgebied
Kleine Vuurvlinder
Infobord over het plateau van Wincrange en zijn watermolens. Foto genomen tijdens de openstelling van het wandelpad, waarbij Claude Schiltz, één van de initiators, meer uitleg verschaft ter plaatse.
Padmarkering Traversée
des Pays et des Âges
des Pays et des Âges
Protocol bij de officiële opening van het pad te Hoffelt
Remy De Puydt, Belgisch architect van het Maas-Moezelkanaal
Vijvers van Weiler
Poortje van Escapardenne Eislek Trail bij Hoffelt
Weidepaadje
RAVeL (ex spoorlijn 163)
Tunnelingang van de onafgewerkte oude ondergrondse
verbinding van het Maas-Moezelkanaal
verbinding van het Maas-Moezelkanaal
Kanaaloversteek door de bedding
Buret
Grenspaal 264 (niet langs Escapardenne)
Grenspaal 263
Ligbank bij het Maas-Moezelkanaal
Onderweg van Tavigny
naar Alhoumont
Ligbank van Escapardenne Eislek Trail onder twee superdikke beuken
Afdalen richting Houffalize
Vliegenzwam langs het pad
De Ourthe bij de monding van de Cowan te Houffalize
Hier is een bever aan het werk geweest!
Bernistap voor 2021
Holle weg naar Tavigny
Kasteel Tavigny
Ligbank van het Escapardenne Eislek Trail
Pad in de omgeving van Héimescht
Onder de N12 met de Trëtterbaach
Kleine parelmoervlinder
Oude kanaalbedding, nu natuurreservaat
Oude kanaalbedding, nu natuurreservaat
