> Voettocht in Pajottenland loopt vanaf de Postweg over een paadje langs de bosrand van het Gaasbeekse kasteeldomein. Verderop loop je langs de brede kasteelgracht rond het kasteel. Op het punt waar de VIP 90° naar links draait over een asfaltweg heb je aan je rechterzijde een kleine toegangspoort tot het Gaasbeekse domein.

> Voorzie minstens een uur extra om door het mooie kasteelpark te wandelen, meer als je het kasteel wil bezoeken en door de museumtuinen wil wandelen. Het domein van Gaasbeek is dé topattraktie van het Pajottenland. Hier ook ligt het voormalige machtscentrum van het oude Land van Gaasbeek, waartoe de meeste dorpen van het Pajottenland eeuwenlang behoorden.

> Terug op de VIP kom je op een asfaltweg die rechts slingert naar de hoger gelegen weg tussen Vlezenbeek en Gaasbeek dorp. Onderweg zien we ook nog het baljuwhuis van Gaasbeek, eigenlijk een kasteel op zich. Oorspronkelijk was het omringd met een slotgracht. In de 19de eeuw kochten de Arconati Visconti's ook dit kasteel en lieten de slotgracht (helaas) dempen. Dat zou zijn gebeurd met grond van de heuvel waarop de oorspronkelijke motte van Gaasbeek zou zijn gelegen (2 x helaas). Het gerestaureerde kasteeltje is nu paardenhoeve.
Wil je het centrum van Gaasbeek bezoeken dan kan je nog een eind voor je de weg van Gaasbeek naar Anderlecht bereikt, enkele honderden meters naar links wandelen.

Domein Gaasbeek
> De geschiedenis van het kasteel van Gaasbeek schrijven en de betekenis ervan voor het Pajottenland is vergelijkbaar met schrijven over het koninklijk paleis en de relatie met Brussel. We beperken ons dus tot de belangrijkste geschiedenislijnen en -feiten. Er bestaan meer dan voldoende boeken en publicaties over het kasteel van Gaasbeek om een bibliotheek mee te vullen.

Land van Gaasbeek.
> Een motte (vroegmiddeleeuwse houten versterking op een heuvel) werd rond 1240 vervangen door een stenen burcht. Er waren immers hier tussen de machtsblokken van Brabant, Henegouwen en Vlaanderen vaak spanningen die leidden tot gewapende conflicten. In feite waren grote delen van het huidige Pajottenland tot de 13de eeuw eigendom van de Nijvelse Gertrudisabdij maar de zwakke controle die daarvan uitging, maakte het mogelijk dat de op macht beluste opkomende landadel zich veel sterker ging manifesteren en de eigenlijke macht ging uitmaken.

Verdedigingspost hertogen van Brabant
> De Hertog van Brabant wilde zijn macht bevestigen in dit deel van zijn hertogdom door een sterker machtsblok hier uit te bouwen. Een groot aantal dorpen (16) uit de zuidoostelijke hoek van de huidige provincie Vlaams-Brabant werden zo in de 13de eeuw samengebracht in het Land van Gaasbeek, dat werd bestuurd vanuit het slot van Gaasbeek op een feodale wijze. Het Land van Gaasbeek vormde een vrij autonome entiteit maar moest uiteraard de invloed en macht van de Hertog van Brabant respecteren.
> Dat de oprichting van zo'n machtsblok hier nodig was merkten we reeds eerder langs Voettocht in Pajottenland: Vele oude kastelen die we eerder tegen kwamen hebben hun roots als burchtversterking nabij oude grenzen. De burcht van Gaasbeek vormde het machtscentrum voor het zuidoostelijk deel van het oude hertogdom Brabant.
Waarom de burcht precies hier is gelegen wordt vrij duidelijk als we even een paar stappen terug gaan over Voettocht in Pajottenland en zagen hoe dominerend het uitzicht vanop de heuvel hier is.

> In de marge van deze bloederige episode is het leuk te weten dat met de Brusselaars onderweg werd gelachen omdat ze volgens de legende hun proviand voor hun wraaktocht meebrachten in de vorm van levende kippen, dat leverde de spotnaam van 'kiekenfretters' op. De plek van de moord ligt niet langs ons traject van de VIP, maar de straat-naam 'Kwade Wegen' herinnert tot vandaag aan deze beruchte historische moord.

Graaf van Egmond
> Al een jaar na de verwoesting werd in 1389 met de wederopbouw van Gaasbeek begonnen. Tot het begin van de 17de eeuw zou het kasteeldomein en het Land van Gaasbeek, buiten enkele korte intervals, eigendom blijven van verschillende familietakken uit het adellijke geslacht Van Horne.
> Tussenin was ook graaf Lamoraal van Egmond een paar jaren eigenaar. Hij had in 1565 het kasteel en zijn eigendommen opgekocht nadat de van Horne's een te hoge schuldenberg hadden, die mede werd veroorzaakt door grote bouw- en verfraaiingswerken aan het kasteel.

> Graaf van Egmond had met de koop vooral een politiek-strategisch doel: Hij kon zo zijn invloed doen gelden in de Staten van Brabant. Hij was katholiek en in weze een aanhanger van het Spaanse regime van Filips II maar had ook een zekere sympathie voor Willem van Oranje waarmee hij zich eerder had verzet tegen de vervolging van protestanten in de Nederlanden. Toen de beruchte Spaanse bevelhebber Alva op last van Filips II naar de Nederlanden werd gestuurd om er 'orde op zaken te stellen' na de beeldenstorm, liet van Egmond zich verrassen door de ongemene hardheid waarmee Alva te werk ging. Die liet van Egmond in 1568 tesamen met zijn vriend Graaf van Horne zonder pardon opsluiten, berechten voor de bloedraad en vervolgens onthoofden op de Grote Markt in Brussel. Eén van de meest schokkende veroordelingen uit de Middeleeuwen.

> De tweede helft van de 16de eeuw bleef overigens voor Gaasbeek een erg woelige tijd. Het kasteel vormde het strijdtoneel van belegering tussen het Spaanse leger en opstandelingen. Ook de bevolking in de dorpen van het Land van Gaasbeek had erg te lijden onder de rondtrekkende legers die terreur zaaiden en plunderden. Als het kasteel dan toch weer in handen van de familie van Horne komt volgen er jarenlang aanslepende erfenisruzies.

Meer woelige tijden voor Gaasbeek.
> Een nieuwe fase in de geschiedenis van Gaasbeek breekt aan in 1615 met de verkoop van het hele domein aan de adellijke familie van Renesse. René van Renesse laat het kasteel helemaal verfraaien. Ook verscheidene bijgebouwtjes die je nu nog kan zien ter plaatse, zoals enkele lustpaviljoentjes en de stijlvolle Sint-Gertrudiskapel, worden onder zijn kasteelheerschap opgetrokken.
> Lang bleef de relatieve rust in Gaasbeek echter niet duren. Van Renesse laat het geld rijkelijk vloeien en wil zijn aanzien opkrikken door ondermeer rijkelijke banketten te organiseren. Uiteindelijk zit van Renesse zo onoverkomelijk zwaar in de schulden dat Gaasbeek onder curatele wordt geplaatst. Bovendien leverden zijn gekonkel met politieke samenzweringen hem niet enkel verbanning uit Gaasbeek op maar hij zou omwille van een moordcomplot waar hij de hand in had, later in Luik door de bevolking worden gelyncht en verbrand (zie ook kasteel Warfusée GR 579).
> De rest van de 17de eeuw was voor Gaasbeek een woelige periode, gekleurd met alweer erfenisperikelen en belegeringen en plunderingen door rondtrekkende legers. Twee van de verdedigingstorens die daarbij werden verwoest zouden nooit meer worden heropgebouwd.

Einde van het Land van Gaasbeek.
> In 1683 werd het domein dan opgesplitst en in loten verkocht aan verscheidene nieuwe eigenaars die niet langer uit traditioneel adellijke geslachten afkomstig waren. De op territorium beluste kasteelheer Louis-Alexandre Scockaert kon wel een achttal dorpen onder zijn eigendom houden maar na 1683 is eigenlijk het einde van de eeuwenlange samenhang van de Pajotse dorpen die Het land van Gaasbeek vormden ingezet.

De excentrieke Arconati Visconti's.
> Meer dan 100 jaren bleef de rijke familie Scockaert eigenaar van Gaasbeek en de omliggende dorpen, tot eind 18de eeuw (met de Franse Revolutie) een definitief einde kwam aan meer dan 600 jaar feodale macht. Nog is de bewogen geschiedenis van Gaasbeek niet ten einde want het kasteel komt in 1796 door erfenis in het bezit van één van de kleurrijkste bewoners die het kasteel ooit heeft gehad: Paul Arconati-Visconti.
> Als jonge kapitein in het Oostenrijkse leger was hij nog kamerheer geweest voor keizerin Maria Theresia. Hij had er blijkbaar geen moeite mee om zich aan te passen aan de machthebbers van die tijd want op latere leeftijd ontpopt de Noorditaliaan zich tot een groot aanhanger van Napoleon, die hem in 1800 zelfs tot burgemeester van Brussel benoemde. Voor Paul Arconati-Visconti was Gaasbeek eerder een zomers buitenverblijf. Tijdens de vorige etappe op Voettocht in Pajottenland passeerden we al de pompeuze en nu wat lachwekkende triomfboog die hij ter ere van Napoleon liet optrekken. Dat is echter maar één folietje van hem.

> In Brussel liet hij zich graag opmerken. In de Hollandse tijd toerde hij door de stad in een koets met 6 ingespannen paarden, eigenlijk een verplaatsingswijze die was voorbehouden aan de koninklijke familie, daarom liet hij 1 van de paarden vervangen door een muilezel volgens de legende. In het boek 'Pajottenland, een land om lief te hebben' lezen we nog wat straffe verhalen. Zo was het operagezelschap beducht voor het feit dat indien Paul Arconati-Visconti zou komen kijken alle aandacht tijdens de voorstelling op hem zou zijn gericht in plaats van op het operastuk. Na een reis naar Turkije begon hij zich thuis ook te kleden als een Turkse vorst en zijn dood bereidde hij voor door af en toe te mediteren in een open lijkkist.

> Toch vergat hij het kleine dorp Gaasbeek niet, waar herstellingen aan de kerk door hem werden betaald en hij werd in 1821 ook gewoon begraven op het kerkhof van Gaasbeek en niet in een Brussels praalgraf, zoals zijn voorgangers. Zijn grafsteen met daarop een uitgebreide tekst in 3 talen kan je er nog steeds vinden.

> Het kasteeldomein van Gaasbeek blijft eigendom van de familie Arconati Visconti tot in de 20ste eeuw, hoewel ze er weinig of niet vertoeven. Een rentmeester zorgt tijdens de lange afwezigheden voor het onderhoud.
> De Franse markiezin Marie Peyrat is sinds 1875 tientallen jaren eigenaar nadat haar man Gianmartino Arconati Visconti amper 2 jaren na hun huwelijk sterft. Ze liet nog aanzienlijke verbouwingen uitvoeren tussen 1887 en 1898 met neogotische en neorenaissance stijlelementen en bepaalde zo het huidige uitzicht van het kasteel. Toch verblijft ze maar enkele weken per jaar in Gaasbeek, meestal vertoeft ze in Parijs.

Marie Peyrat schenkt Gaasbeek weg.
> Begin 20ste eeuw wil ze echter van het kasteel af. De stad Brussel wijst in 1913 een schenking van het domein af, mogelijk omdat ze vrezen voor te grote onderhoudskosten. Het is de Belgische staat die in 1922 de schenking aanvaardt van de markiezin die dit ondermeer ziet als een bedanking aan het Belgische volk voor de harde weerstand tijdens WO I. Wellicht was het eerder al de bedoeling van de kinderloze Marie Peyrat om het kasteel te schenken aan de Belgische staat maar zoals de meeste eigenaars die over de eeuwen heen op Gaasbeek woonden was ook zij een speciale persoonlijkheid. In tegenstelling tot het overgrote deel van de gezagstrouwe landadel had ze namelijk liberale en anticlericale sympathieën. Het lag dus niet voor de hand dat ze het kasteel zou schenken aan een katholiek bestuurd België.

> Het was haar uitdrukkelijke wens om het kasteel open te stellen voor de bevolking. Een jaar na de schenking overlijdt Marie Peyrat en nog een jaar later opent het kasteel van Gaasbeek als museum. Met de opdeling van België is het kasteel van Gaasbeek sinds 1980 in eigendom van de Vlaamse overheid. Dankzij Marie Peyrat kunnen we vandaag dus het historische domein bewonderen.

Sweder van Abcoude en de moord op 't Serclaes.
> Een eerste belegering en verwoesting van de Gaasbeekse burcht gebeurt in 1388. De op machtsuitbreiding beluste Gaasbeekse kasteelheer Sweder van Abcoude komt dan in bloedig conflict met de geliefde Brusselse ridder Everaard 't Serclaes, die in Ternat kasteel Kruikenburg bezit (zie pagina Ternat). Zijn baljuw ontmoet 't Serclaes op de grens tussen Lennik en Vlezenbeek en de ruzie draait uit in geweld waarbij 't Serclaes zo wordt toegetakeld dat hij kort daarna sterft. De Brusselaars zijn woest als ze het nieuws horen en bestormen het kasteel van Gaasbeek. Van Abcoude is tijdig kunnen vluchten maar het kasteel wordt verwoest.

Museumtuin
> Nog in de jaren '90 werd een museumtuin aangelegd in een ommuurd deel van het park. Het is geen reconstructie maar hij geeft een beeld van hoe een oude 19de eeuwse kasteeltuin er kan hebben uitgezien en hij is ook educatief bedoeld. In de anderhalve hectare grote tuin veel aandacht voor allerlei snoeivormen en oude fruitboomsoorten. Verder is er een Italiaans parktuin en een moestuin met groenten en snijbloemen die is afgelijnd met buxus. De tuin is gratis toegankelijk maar je moet wel reserveren.

Kasteelpark
> Zowat 2/3 van het domein bestaat uit oud bos, doorsneden met dreven. De basis lay-out van het bospark werd gelegd onder het kasteelbewind van Maarten van Horne, die er dreven in sterpatroon liet aanleggen. In de 19de eeuw werd het aantal dreven verminderd. Een aantal dreven zijn afgelijnd met schitterende kaarsrechte beuken, stuk voor stuk zelf monumenten. Een aangepast bosbeheer zorgt ervoor dat het bomenbestand tijdig worden verjongd.
> De vijvers, die in elkaar overlopen, zijn kunstmatig aangelegd. Oorspronkelijk waren het 4 vijvers, ééntje is dus gedempt. De hoogst gelegen vijver, die bij de Sint-Geertruikapel, wordt gevoed door een rijkelijk vloeiende bron.

> Op de zuidelijke helling tussen de vijvers en het kasteel, werden in de jaren '90 (opnieuw) terrassen aangelegd om er een wijngaard aan te leggen. Hij werd beplant met Chardonnay-stekken.
> De barokke Sint-Gertrudis kapel oogt bijzonder pittoresk van buitenaf gezien. Binnenin is ze vervallen. Andere gebouwen in het park zijn een lustpaviljoen (kort bij het kasteel zelf) en een 17de eeuws poedermagazijn (het achthoekige gebouw niet ver van de hoofdingang dat ook bezoekerscentrum is).

Kasteelbezoek
> Sinds het kasteel van Gaasbeek bijna 100 jaar geleden in museum veranderde werd het gerund door dynamische conservators, onder andere door de schrijver Maurits Roelants. Het kasteel is tegen betaling te bezoeken tussen 1 april en begin november. Bezoek gebeurt met behulp van een audiogids en onder begeleiding van een gids. Tijdens het bezoek van zowat een uur, loop je door vele woonkamers die allen een rustieke laatmiddeleeuwse sfeer uitstralen. Regelmatig vinden er ook tentoonstellingen plaats en aktiviteiten die Gaasbeek ook voor families en schoolgroepen boeiend maken. Bij het kasteel is eveneens een bezoekerscentrum en museumshop waar je allerlei streekpublicaties evenals wandelkaarten kan vinden.

Gaasbeek dorp
> In 2008 kozen de Brabanders het mooiste dorp van hun provincie in het kader van 'het mooiste dorp van Vlaanderen'. Gaasbeek moest als 'Mooiste dorp van Brabant' enkel - het eveneens Pajotse dorp - Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek laten voorafgaan. Uiteraard heeft het kasteeldomein vooral doorgewogen in de keuze van de Brabander om Gaasbeek te nomineren maar het dorp heeft ook een compact mooi dorpscentrum.
> Op het gekasseide pleintje ligt de dorpskerk met barok-achtig uitzicht. Mogelijk gaat het koorgedeelte van de kerk terug tot de 13de eeuw maar er werd bijna elke eeuw wel iets veranderd of toegevoegd aan het kerkhuis. Met de machtige burcht van Gaasbeek in het vizier kon het niet anders of de kerk viel een paar malen ten prooi aan de rondtrekkende legers, in de 16de eeuw werd ze zelfs 2 maal platgebrand. Het uitzicht van het huidige gebouw werd dus vooral bepaald in de 17de en 18de eeuw. De kasteelheren traden een paar keer als mecenas op. Zo zie je boven de kerkdeur nog het wapenschild van de familie Scockaert. Binnenin nogal wat 18de eeuwse kunstwerken.
> Nog op het kerkplein zie je de oude schandpaal, die uiteraard een functie had bij de rechtspraak die in het Land van Gaasbeek geschiedde.

> Op het kerkhof van Gaasbeek, dat nog echt een 'kerk-hof' is, kan je enkele interessante zerken vinden. Zo liggen hier een paar familieleden begraven van de Arconati Visconti-familie die op het kasteel woonde, waaronder de bekendste, Paul. Hier ligt ook de schrijver Maurits Roelants begraven, die in de 20ste eeuw ook een aantal jaren consevator was van het kasteelmuseum.
> Zaterdagnamiddag vindt op het pleintje voor de kerk een boerenmarkt plaats, waarbij ondermeer boeren en telers uit de streek hun produkten rechtstreeks aan de man brengen.